"Không chứng minh được tài sản là hợp pháp thì nhà nước sẽ tịch thu"

(VnMedia) - "Trách nhiệm chứng minh nguồn gốc tài sản phải thuộc về chủ sở hữu tài sản. Nếu không chứng minh được là tài sản hợp pháp thì nhà nước phải tịch thu" - Đại biểu Quốc hội đề nghị quy định như vậy trong Luật Phòng, chống tham nhũng sửa đổi.

Sáng nay 21/11, Quốc hội một lần nữa lại thảo luận ở hội trường về dự án Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi).

Không thể "đụng" được vào tài sản không giải trình được nguồn gốc

Phát biểu góp ý cho Dự thảo, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Thị Thuỷ (ĐBQH đoàn Bắc Kạn) đưa ra con số: 10 năm số thiệt hại do tham nhũng gây ra là hơn 59.750 tỷ đồng và 400ha đất, nhưng thu hồi được chỉ có 4.676 tỷ đồng và 216ha đất, tương đương khoảng 10%.

Theo bà Thuỷ, một trong các nguyên nhân là do pháp luật chưa có cơ chế để xử lý sớm tài sản tham nhũng, chưa có cơ chế xử lý tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp. Trong khi đó, một số trường hợp kê khai tài sản không đúng chỉ có thể áp kỷ luật như khiển trách, cảnh cáo hay cách chức.

"Không thể đụng được vào khối tài sản không giải trình được nguồn gốc của họ. Muốn tịch thu khối tài sản này thì phải qua một vụ án hình sự, từ khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử. Đến khi đó sẽ rất khó khăn, nhiều vụ án không còn tài sản để thi hành án”, đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ nói.

Theo bà Thuỷ, một trong những kỳ vọng của cử tri khi sửa luật lần này là giải quyết được vấn đề nêu trên, tuy nhiên, dự thảo vẫn chỉ xử lý người kê khai không đúng. Còn khối tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp, dự thảo vẫn tiếp tục để ngỏ, không có cơ chế xử lý.

Lý do được đưa ra là để phù hợp với nguyên tắc của tố tụng hình sự, trách nhiệm chứng minh thuộc về nhà nước. Tức muốn tịch thu khối tài sản đó, cơ quan Nhà nước phải chứng minh chứ không phải người có tài sản có trách nhiệm giải trình.

“Tham nhũng là tội phạm đặc biệt, xảy ra lâu rồi mới phát hiện, độ ẩn của tội phạm rất cao. Nếu không có tố tụng đặc biệt vượt lên khuôn khổ pháp lý thông thường thì không xử lý được”, bà Thuỷ nhấn mạnh. Theo bà, hiện nay, nhiều nước đã đặt ra trách nhiệm giải trình và chế tài áp dụng khi không giải trình được để tăng khả năng thu hồi tài sản.

Đại biểu tỉnh Bắc Kạn cho biết đã tập hợp được hơn 40 quốc gia quy định xử lý tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp, có những điểm giống Việt Nam như sử dụng tiền mặt còn phổ biến, hệ thống kiểm soát thu nhập trong xã hội chưa tốt.

“Trung Quốc không có Luật Phòng, chống tham nhũng riêng, nhưng trong Bộ luật Hình sự có quy định về giải trình nguồn gốc tài sản và không giải trình được thì phần tài sản đó bị coi là bất hợp pháp và bị tịch thu, ngoài ra còn có thể phạt tù đến 5 năm”, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp đưa ra dẫn chứng.

Cũng theo bà Thủy, việc Trung Quốc quy định như trên là đặt mục tiêu “bằng mọi giá người có hành vi tham nhũng phải trả lại tất cả những gì mà họ đã chiếm đoạt của Nhà nước, của nhân dân”. Việc thu hồi rất triệt để, thu cả đồng hồ, bút đắt tiền, thu theo giá trị thực tế của tài sản.

Hay Singapore còn có luật riêng về thu hồi tài sản tham nhũng với căn cứ, điều kiện, trình tự, thẩm quyền rõ ràng.

“Thu hồi tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp dẫu là vấn đề mới và khó với Việt Nam, nhưng rõ ràng đây là sự chờ đợi của người dân.” – bà Thuỷ nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, ĐB Nguyễn Quang Dũng (Quảng Nam) cũng cho rằng, pháp luật vẫn chưa quy định về xử lý tài sản bất minh nên thực tế phát hiện một số trường hợp chỉ xử lý kỷ luật, còn tài sản không có căn cứ xử lý.

“Hiến pháp 2013 điều 32 chỉ công nhận quyền sở hữu của công dân đối với thu nhập hợp pháp, vậy đối với thu nhập, tài sản qua xác minh là bất minh, bất hợp pháp thì việc tịch thu tài sản đó không trái Hiến pháp. Ở một số nước, như Pháp quy định việc tịch thu tài sản không cần phải thông qua thủ tục tòa án.” – đại biểu Quảng Nam nói.

Không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp thì tịch thu

Góp ý cho Dự thảo luật, ĐB Nguyễn Bá Sơn (Đà Nẵng) cho rằng, phải làm rõ việc sở hữu tài sản không rõ nguồn gốc hoặc nguồn gốc không hợp pháp có phải là tài sản bất minh hay không thì mới giải quyết được 2 vấn đề cốt tử của luật này.

“Việc phải làm cho bằng được, đó là trao thẩm quyền cho cơ quan chức năng, kiểm soát có quyền truy lùng đến cùng nguồn gốc của các loại tài sản. Việc chuyển quyền sở hữu, xác lập quyền sở hữu tài sản ban đầu cho những khối tài sản lớn, rất lớn, đặc biệt lớn nhưng lại không bị vấp phải bất kỳ một hành động kiểm soát nào từ cơ quan nhà nước, làm cho việc này trở thành nơi  trú ẩn, một sự lựa chọn tốt nhất để cất giấu tài sản tham nhũng mà có. Đây chính là trở ngại cho chính việc phòng, chống tham nhũng của chúng ta trong nhiều năm qua” - ĐB Nguyễn Bá Sơn nói.

Vấn đề “cốt tử” thứ hai, theo ĐB Nguyễn Bá Sơn, là trách nhiệm về việc giải trình tài sản. “Tôi cho rằng, trách nhiệm chứng minh nguồn gốc tài sản đó là hợp pháp, nếu anh không chứng minh được là hợp pháp thì nhà nước sẽ tịch thu. Do đó, việc chứng minh tài sản do phạm tội mà có là trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong vụ án hình sự, còn trong phạm vi của Luật phòng, chống tham nhũng thì trách nhiệm chứng minh nguồn gốc tài sản phải là chủ sở hữu tài sản” - ĐB Đà Nẵng nêu quan điểm.

Đại biểu Lê Thị Yến (Phú Thọ) cũng chỉ ra điểm bất cập khi luật không quy định xử lý tài sản kê khai không trung thực, có kê khai nhưng không giải trình nguồn gốc tăng thêm hợp lý. “Nếu không có biện pháp xử lý thì quy định về minh bạch, kiểm soát thu nhập rất khó tạo chuyển biến trong công thác phòng chống tham nhũng và lúng tung trong xử lý vi phạm” - ĐB Lê Thị Yến nói.

ĐB Trương Trọng Nghĩa (TP. HCM) thì cho rằng, mọi công dân có quyền sở hữu tài sản hợp pháp, và tài sản của mọi công dân đều phải minh bạch, chứ không phải chỉ có quan chức mới phải minh bạch. “Ở các nước, người dân bình thường phải chứng minh được tài sản của mình nếu không cục thuế nhảy vào, không giải thích được thì cục thuế xử lý liền". Theo ông Nghĩa, hiện nay có sự thông nhau giữa khu vực công và khu vực tư.

“Người ta tham nhũng thông qua khu vực tư. Ví dụ, tài sản này một triệu USD, đưa ra khu vực tư "anh" kê giùm tôi 1,5 triệu USD đi rồi lại quả 500 nghìn cho các cá nhân ở khu vực công. Nếu chúng ta thả nổi hoàn toàn cũng không được. Chuyện này không chỉ ở VN, những tài sản này sau đó được kê về cho những người thân thích, thậm chí những người không thân thích gì cả cũng có thể được chuyển giao những tài sản tham nhũng” - ĐB Trương Trọng Nghĩa nêu.

Xuân Hưng