Cách phòng tránh phản ứng vắc xin

(VnMedia) - GS-TS Nguyễn Trần Hiển, Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Chủ nhiệm Chương trình Tiêm chủng mở rộng Quốc gia, khẳng định chưa có bằng chứng về chất lượng của vắc xin Quinvaxem liên quan đến các ca tử vong.

Tuy nhiên, GS Hiển cũng cho rằng, không loại vắc xin nào là an toàn 100%. Tiêm vắc xin là đưa vào cơ thể một kháng nguyên nhằm kích thích sản sinh miễn dịch chủ động để dự phòng bệnh. Những trường hợp phản ứng thông thường như sốt nhẹ, sưng, đau… là các biểu hiện hay gặp phải sau khi tiêm vắc xin.

Phản ứng sốc nặng cũng có thể qua khỏi nếu được điều trị kịp thời và thích hợp. Tuy vậy, cũng có nhiều trường hợp tử vong vì lý do khác như trùng hợp ngẫu nhiên với bệnh khác của trẻ tại thời điểm tiêm chủng.

Theo khuyến cáo của các chuyên gia, trong quá trình tiêm mỗi cơ thể phản ứng với vắc xin khác nhau nên có trẻ sau tiêm bị sốt nhẹ, sốt cao, có trẻ bị sốc phản vệ. Hiện tượng này xảy ra do kháng nguyên trong vắc xin khi vào cơ thể gây phản ứng. Nếu cơ thể phản ứng mạnh để bảo vệ thì sẽ gây sốt cao. Thậm chí có thể bị sốc.

Có những trẻ có cơ địa quá nhạy cảm, hoặc bản thân khi tiêm đã bị nhiễm trùng mà cha mẹ không biết. Khi đó, cơ thể đang mệt mỏi, lại phải tiêm thêm kháng nguyên khác. Như vậy, cơ thể đã ốm lại chống chọi với kháng nguyên từ vắc xin nên có trường hợp tử vong.

Ảnh minh họa

Dưới đây sẽ cung cấp một số dấu hiệu nhận biết khi trẻ bị sốc phản vệ sau tiêm phòng vắc xin. Từ đó, phụ huynh trang bị kiến thức để sơ cứu cho trẻ.

Thế nào là sốc phản vệ?

Sốc phản vệ là hiện tượng xảy ra khi hệ miễn dịch của trẻ nhạy cảm quá mức với một chất gây dị ứng mà trẻ được tiếp xúc hay được tiêm. Khi đó, cơ thể trẻ sẽ kích thích sản xuất một chất có tên là histamine, sau vài phút, trẻ sẽ có biểu hiện sốc. Hiện tượng này gồm nhiều triệu chứng và đôi khi đe dọa đến tính mạng trẻ.

Dấu hiệu nhận biết sốc phản vệ

Sốc phản vệ thường xuất hiện trong hoặc ngay sau khi tiêm với các triệu chứng như kích thích, vật vã, mẩn ngứa, ban đỏ, mày đay, phù Quincke; mạch nhanh nhỏ khó bắt, huyết áp tụt có khi không đo được; khó thở (kiểu hen, thanh quản), nghẹt thở; đau quặn bụng, tiểu/đại tiện không tự chủ; đau đầu, chóng mặt, đôi khi hôn mê; choáng váng, vật vã, giãy giụa, co giật.

- Phản ứng quá mẫn cấp tính: Thường xảy ra trong vòng 2 giờ sau khi tiêm với 1 hay kết hợp nhiều triệu chứng như thở khò khè, ngắt quãng do co thắt khí phế quản và thanh quản, phù nề thanh quản; phát ban, phù nề ở mặt hoặc phù nề toàn thân, cần dùng các thuốc kháng histamin, phòng ngừa bội nhiễm, đảm bảo nhu cầu dịch và dinh dưỡng. Trường hợp phản ứng nặng cần cho thở oxy và xử trí như sốc phản vệ.

- Sốt cao (trên 38,5 độ C): Trẻ cần uống nhiều nước, đảm bảo nhu cầu dịch và dinh dưỡng. Dùng thuốc hạ sốt hiệu quả và an toàn cho trẻ em như acetaminophen. Trong trường hợp sốt cao không đáp ứng với acetaminophen đơn thuần có thể phối hợp thêm ibuprofen (chỉ uống thuốc này nếu sau 1 đến 2 giờ không thấy hạ nhiệt khi đã uống acetaminophen và trẻ không có chống chỉ định với ibuprofen). Có thể tiến hành lau mát hạ sốt với nước ấm hoặc nước thường để điều trị các biến chứng co giật nếu có.

- Khóc thét không nguôi, dai dẳng trên 3 giờ kèm theo la hét: Hiện tượng này thường dịu đi sau 1 ngày. Tuy nhiên, ngay tại thời điểm đó, có thể cho trẻ dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ.

- Co giật: Thường là những cơn co giật toàn thân. Trong trường hợp này, cần được điều trị hỗ trợ hô hấp như thông đường thở, hút đờm rãi, thở ôxy. Dùng thuốc chống co giật như diazepam và/hoặc thuốc chống co giật khác theo đúng phác đồ xử trí co giật của bác sĩ.

- Áp-xe: Tại chỗ tiêm sờ thấy mềm hoặc có dò dịch, có thể là áp-xe vô khuẩn hoặc nhiễm khuẩn. Điều trị bằng chích rạch và dẫn lưu, dùng kháng sinh nếu nguyên nhân do nhiễm khuẩn.

- Nhiễm khuẩn huyết: Bệnh thường khởi phát cấp tính, có tính chất toàn thân, trầm trọng. Biến chứng thường gặp và nguy hiểm là sốc nhiễm trùng. Cần điều trị sốt nếu có theo phác đồ điều trị sốc, kháng sinh và điều trị các biến chứng.

Cách xử trí

- Nguyên tắc: Kịp thời và tuân thủ đúng các trình tự cấp cứu.
- Gọi cấp cứu nếu thấy bé có dấu hiệu khó thở hoặc bất tỉnh.
- Để trẻ trong tư thế nằm, kê cao hai chân để tránh nguy cơ bị sốc, đặt nằm nghiêng sang bên trái nếu trẻ bị nôn để tránh chất nôn rơi vào đường thở.
- Nói chuyện liên tục để trẻ giữ nhịp thở và tránh bị kích thích.
- Đưa trẻ đến bệnh viện càng sớm càng tốt.

Lưu ý khi tiêm vắc xin cho trẻ

- Tuyệt đối không cho trẻ tiêm khi đang trong tình trạng sốt, cảm cúm, đặc biệt là khi bị nhiễm trùng cấp tính. Trường hợp này, cần hoãn tiêm để ổn định sức khỏe. Sau đó, đợi cho đến hoàn toàn khỏe mạnh rồi mới đưa trẻ đi tiêm.
- Cho trẻ ăn mặc đơn giản, tránh ủ ấm hay mặc nhiều lớp áo để việc thao tác tiêm được nhanh và chính xác.
- Không cho trẻ ăn/bú quá no hoặc để quá đói khi tiêm.
- Thông báo cho bác sĩ nếu bé có tiền sử bị sốc phản vệ ở những lần tiêm trước để có hướng điều trị thích hợp.
- Theo dõi trẻ trong 30 phút sau khi tiêm, chườm mát vết tiêm.
- Về nhà, bậc phụ huynh nên tiếp tục theo dõi con, và đến ngay bệnh viện, sở y tế nếu bé có bất kỳ dấu hiệu bất thường như: Sốt cao trên 38,5 độ C, nổi ban, co giật, tím tái, các triệu chứng quấy khóc  kéo dài hơn 24 giờ.
- Để đảm bảo an toàn cho trẻ khi tiêm, đặc biệt là những mũi tiêm chủng thì cần tuân thủ những nguyên tắc sau: Trường hợp trẻ từng bị sốc phản vệ với vắc xin hay kháng sinh cụ thể nào đó thì tuyệt đối sau này không được tiêm loại này nữa. Nhưng nếu sốc phản vệ với loại vắcxin này thì vẫn có thể tiêm vắc xin phòng bệnh khác.