Ngăn chặn tai biến tăng huyết áp

Tăng huyết áp (THA) là nguyên nhân chủ yếu gây tai biến mạch máu não. Huyết áp càng tăng thì nguy cơ bị tai biến mạch máu não (TBMMN) càng cao, dễ dẫn đến đột quỵ. Ðây là bệnh khá phổ biến và đang trở thành một trong các nguyên nhân gây tàn phế và tử vong hàng đầu trên thế giới.

Tai biến mạch máu não là một thuật ngữ chung để chỉ các bệnh nhồi máu não (do tắc mạch não) và chảy máu não (do xuất huyết não). Bệnh hay gặp ở người lớn tuổi. Nguyên nhân chủ yếu của bệnh là do vữa xơ động mạch và THA (những người bị THA (trên 140/90mmHg) có nguy cơ TBMMN gấp 4 lần so với người huyết áp bình thường). Đôi khi do các cục huyết khối từ nơi khác gây thuyên tắc động mạch não như huyết khối trong tâm nhĩ, tâm thất hay gặp ở bệnh nhân bị rối loạn nhịp tim (rung nhĩ), nhồi máu cơ tim, suy tim nặng, bệnh van tim...

TBMMN là tình trạng một phần não bị hư hại đột ngột do mất máu nuôi do tắc hoặc vỡ mạch máu não. Khi thiếu máu lên não, các tế bào não sẽ ngưng hoạt động và sẽ chết đi trong vài phút. Hậu quả là các vùng cơ thể do phần não đó điều khiển sẽ ngưng hoạt động dẫn tới yếu liệt, tê, mất cảm giác nửa người, không nói được hoặc hôn mê, thậm chí là tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Nhiều trường hợp được cứu sống nhưng có thể bị di chứng rất nặng nề như: liệt nửa người, nói ngọng, méo miệng, đời sống thực vật, tàn phế suốt đời, giảm tuổi thọ và không còn khả năng lao động, khó hoà nhập cuộc sống bình thường khiến bệnh nhân trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Ảnh minh họa

Tại sao THA có thể gây ra TBMMN?

THA làm tăng áp lực thường xuyên của dòng máu lên trên thành mạch làm cho thành mạch bị giãn dần ra và xuất hiện những tổn thương. Những tổn thương này xuất hiện ngày càng tăng ở các mạch máu não, có thể gây phình mạch nhỏ trong não dẫn đến nguy cơ chảy máu não hoặc tạo điều kiện thuận lợi hình thành các mảng xơ vữa, gây chít hẹp lòng mạch, cản trở lưu thông dòng máu đến nuôi dưỡng tế bào não. Nếu áp lực dòng máu đột ngột tăng cao (gặp trong những cơn THA kịch phát) có thể làm cho mạch máu bị vỡ ra gây xuất huyết não. Với những tổn thương nhỏ, hệ thống tiểu cầu và các sợi fibrin sẽ đến để vá lại vết thương và hình thành các cục máu đông, cộng thêm tình trạng rối loạn mỡ máu, thừa cholesterol thường gặp ở những người THA làm cho thành mạch bị dày lên, lâu dần dẫn đến bít tắc các mạch máu. Tình trạng vỡ hay bít tắc các mạch máu não đều làm ngừng trệ việc cung cấp máu, gây ra thiếu máu cục bộ tại não và xuất hiện những triệu chứng lâm sàng mà người ta gọi là TBMMN.

Các sang chấn tâm lý là nguyên nhân có thể gây rối loạn tuần hoàn não. Tình trạng này dễ gặp ở người làm việc trí óc căng thẳng, mất người thân, thất bại lớn trong sự nghiệp, phá sản, mắc bệnh trọng, người mới về hưu mà không chuẩn bị tâm lý  trước... rất dễ bị chấn động tâm lý và nếu có kèm bệnh THA, TBMMN có thể xảy ra.

Phòng ngừa TBMMN ở người THA thế nào?

Do những hậu quả của TBMMN cho sức khỏe của người bệnh cũng như gây nên áp lực cho toàn xã hội thì mỗi người nên thực hiện các cách phòng ngừa TBMMN theo những lời khuyên của bác sĩ. Đặc biệt, người bệnh THA cần chú ý những điểm sau:

Kiểm soát trị số huyết áp: THA rất hay gặp ở người có tuổi. Theo khuyến cáo, nếu hạ huyết áp được 5mmHg ở bệnh nhân THA thì sẽ giảm 10% nguy cơ TBMMN. Do đó, để phòng ngừa TBMMN cũng như các bệnh về tim mạch (đột quỵ, bệnh động mạch vành và mạch máu ngoại biên...), trước hết cần kiểm soát huyết áp nhằm đạt trị số huyết áp mục tiêu (dưới 140/90mmHg). Bệnh nhân THA phải dùng thuốc điều trị theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ, không tự ý tăng hay giảm liều. Tuy nhiên, một thực tế trong cộng đồng là nhiều người không biết mình bị THA hoặc bệnh nhân tự ý bỏ thuốc, dẫn đến việc kiểm soát huyết áp khó khăn hơn, THA cao vọt đột ngột sẽ rất nguy hiểm.

Những trường hợp nguy cơ cao dễ bị TBMMN (người cao tuổi, béo phì, THA, vữa xơ động mạch, đái tháo đường, stress...) nên thường xuyên khám sức khỏe định kỳ 6 tháng /lần. Nên lưu ý và đến bác sĩ ngay khi có những biểu hiện sau: nhức đầu, chóng mặt (cảm giác quay), có hiện tượng quên, rối loạn cảm xúc (buồn giận thất thường...), rối loạn tâm lý, hiện tượng ruồi bay (nhìn thấy những điểm đen).

Liệu pháp thay đổi lối sống (thực hiện chế độ ăn kiêng và hoạt động thể lực) là biện pháp quan trọng làm giảm nguy cơ bị vữa xơ động mạch, THA và TBMMN. Liệu pháp thay đổi lối sống bao gồm: cai thuốc lá; có chế độ dinh dưỡng tăng cường bổ sung các viatamin và khoáng chất có trong rau quả,... hạn chế ăn quá nhiều chất béo và các thực phẩm giàu calo. Các biện biện pháp dinh dưỡng trên ngăn ngừa các tác nhân gây bệnh TBMMN: nhằm làm giảm lượng lipid máu, giảm huyết áp và giảm đường máu nếu bệnh nhân bị đái tháo đường; Tăng hoạt động thể lực sẽ làm cải thiện tình trạng tim mạch và làm cải thiện các yếu tố nguy cơ tim mạch và TBMMN như rối loạn lipid máu, béo phì và THA. Bệnh nhân có thể tập luyện khí công, tham gia các câu lạc bộ dưỡng sinh, thể dục ngoài trời.

Ngoài ra, để phòng ngừa TBMMN ở người THA, những khi thời tiết thay đổi đột ngột, lúc chuyển mùa, người bệnh nhất là đối với người cao tuổi không nên đi tiểu ngoài trời lạnh vào ban đêm, đề phòng tai biến. Đồng thời khi vừa hoạt động nặng hoặc đi dưới trời nắng về không nên tắm luôn mà nên để khô ráo mồ hôi rồi mới tắm, tránh sự thay đổi nhiệt độ một cách đột ngột cũng như không nên bật dậy ngay ra khỏi giường khi mới tỉnh giấc. Luôn tạo cho mình một tinh thần thoải mái cũng góp phần đáng kể trong phòng ngừa bệnh TBMMN.