Theo báo cáo tại Hội nghị tổng kết công tác quản lý, tổ chức lễ hội năm 2012 và phương hướng nhiệm vụ năm 2013 được Bộ VH, TT và DL tổ chức mới đây, mô hình tổ chức của ban quản lý di tích ở nước ta hiện nay rất đa dạng, khó có thể tìm ra một quy chuẩn chung cho mọi ban quản lý di tích. Tuy nhiên, từ các mô hình quản lý di tích hiệu quả, kinh nghiệm rút ra là ở đâu chính quyền địa phương tích cực, đi sâu đi sát trong việc quản lý thì di tích sẽ được quản lý tốt và ngay cả hoạt động lễ hội gắn với các di tích cũng được tổ chức thực hiện tốt.
Cục Văn hóa cơ sở cho biết, báo cáo của các địa phương và kết quả khảo sát thực tế của các cơ quan thuộc Bộ VH, TT và DL đã cho thấy mô hình tổ chức của đơn vị quản lý di tích ở nước ta hiện nay rất đa dạng, được tổ chức từ các cơ quan Trung ương, bộ, ngành đến địa phương. Cụ thể, mô hình Ban quản lý di tích được tổng hợp bởi Cục Văn hóa cơ sở bao gồm các loại: mô hình đơn vị trực thuộc bộ, ngành; mô hình trực thuộc UBND cấp tỉnh; mô hình đơn vị trực thuộc Sở VH, TT và DL; mô hình đơn vị trực thuộc cấp huyện. Ngoài các di tích có các đơn vị trực tiếp quản lý trên, tại các địa phương có các di tích được xếp hạng các di tích cấp quốc gia, di tích cấp tỉnh khác đều có ban quản lý di tích hoặc tổ bảo vệ trên địa bàn như Ban quản lý có sự tham gia của lãnh đạo xã, thôn và người trụ trì, chủ sở hữu di tích hoặc Tổ bảo vệ di tích chỉ có sự tham gia của dân thôn và người chủ trì do dân cử ra hoặc chủ sở hữu di tích. Các hình thức này được gọi chung là mô hình quản lý di tích ở cơ sở.
Thực tế cho thấy các địa phương đều tự quyết định thành lập các ban quản lý di tích theo nhu cầu và tình hình thực tiễn của địa phương. Một số địa phương nhấn mạnh vai trò của ban quản lý trực thuộc cấp huyện, một số lại đánh giá cao vai trò của ban quản lý trực thuộc cấp xã. Song hầu hết các địa phương được khảo sát đều cho rằng mô hình quản lý di tích ở địa phương hiện nay là hợp lý, về cơ bản đã quản lý tốt các di tích thuộc bộ, ngành và địa phương. Tuy nhiên, thực tế hiện nay các mô hình quản lý di tích hiện nay vẫn tồn tại một số bất cập, chồng chéo nhiệm vụ, gây nên những khó khăn trong hoạt động của các Ban quản lý di tích, ảnh hưởng đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Có những Ban quản lý di tích trực thuộc UBND tỉnh như Ban quản lý Vịnh Hạ Long, Quảng Ninh được giao cả nhiệm vụ quản lý nhà nước và quản lý sự nghiệp. Theo Phó cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở Nguyễn Quốc Hùng, việc này là không phù hợp bởi Ban quản lý di tích chỉ nên là đơn vị sự nghiệp, còn quản lý nhà nước nên giao cho Sở VH, TT và DL tỉnh Quảng Ninh để tránh chồng chéo và tránh việc “vừa đá bóng vừa thổi còi”. Mặt khác, không ít di tích mà những người lãnh đạo Ban quản lý di tích không có trình độ chuyên môn, không am hiểu về di tích và pháp luật về bảo vệ di sản văn hóa. Vì vậy rất dễ dẫn đến tình trạng buông lỏng quản lý, chiều theo ý kiến của những người trực tiếp trông nom di tích dẫn đến những sai lệch trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di tích. Bên cạnh đó, một số địa phương có di tích được xếp hạng các cấp vẫn chưa thành lập ban quản lý di tích của xã với sự tham gia của lãnh đạo xã và các tổ chức văn hóa xã hội thuộc chính quyền xã mà phó mặc cho cộng đồng và những người trực tiếp được cộng đồng của trông nom di tích, nên dễ xảy ra việc tu bổ, tôn tạo di tích sai quy định, cổ vật bị mất cắp, giới thiệu sai lệch nội dung di tích, vệ sinh môi trường ở khu di tích chưa tốt…
Tại Hội nghị tổng kết công tác quản lý, tổ chức lễ hội năm 2012 và phương hướng nhiệm vụ năm 2013 được Bộ VH, TT và DL tổ chức mới đây, Cục Văn hóa cơ sở đã nêu một số mô hình làm tốt trong thời gian vừa qua như Ban quản lý Di tích Cố đô Huế trực thuộc cấp tỉnh; Ban quản lý di tích trực thuộc Sở VH, TT và DL như Ban quản lý di tích Côn Sơn Kiếp Bạc; Ban quản lý cấp huyện như Ban quản lý di tích Yên Tử, Quảng Ninh. Ở cấp xã như Ban quản lý di tích đền Cửa Ông, Cẩm Phả, Quảng Ninh… Đây là các mô hình ban quản lý di tích được tổ chức tốt, bộ máy hoạt động phù hợp, đảm đương được nhiệm vụ bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Chia sẻ về những bài học kinh nghiệm quản lý di tích của Thanh Hóa, Phó giám đốc Sở VH, TT và DL Thanh Hóa Mai Tư cho biết, với 1.535 di tích, trong đó 715 di tích đã được xếp hạng, công tác quản lý di tích ở Thanh Hóa cũng rất phức tạp, song những năm gần đây, công tác quản lý di tích và lễ hội gắn liền với di tích tại tỉnh được tổ chức tương đối tốt. Đó là nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành văn hóa với chính quyền địa phương bằng cách phân cấp quản lý. Phó giám đốc Mai Tư cho biết, trong 400 lễ hội, chúng tôi phân ra cái nào của tỉnh, cái nào của huyện, cái nào của xã, cái nào trong khu vực của phường và quản lý theo hệ thống ngành dọc. Công tác quản lý di tích dựa vào sức mạnh của cơ quan quản lý hành chính địa phương, phối hợp với cơ quan quản lý chuyên ngành về văn hóa. Phó giám đốc Mai Tư nhấn mạnh, sự phối hợp này đem lại hiệu quả. Một khi quản lý chuyên ngành không kết hợp với quản lý hành chính tại địa phương để quản lý lễ hội, quản lý di tích thì không thể nào làm tốt được.
Mỗi di tích có quy mô, cấu trúc khác nhau, cho nên khó có thể đưa ra được mô hình quản lý chung cho tất cả các di tích. Phó cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở Nguyễn Quốc Hùng cho rằng, thực tế hiện nay ở nước ta có rất nhiều các mô hình quản lý di tích từ Trung ương đến địa phương. Các địa phương đã căn cứ trên thực tế tình hình di tích và tổ chức quản lý cho phù hợp với điều kiện của địa phương mình. Bài học kinh nghiệm ở đây là ở đâu chính quyền địa phương nắm vững quy định của pháp luật về di tích, di sản văn hóa, tích cực đi sâu đi sát trong việc quản lý di tích thì di tích sẽ được quản lý tốt và ngay cả hoạt động lễ hội gắn với các di tích cũng được thực hiện tốt.
Ý kiến bạn đọc