Ly rượu mừng: Bài hát xuân kinh điển của Việt Nam

(VnMedia) - Nếu Happy New Year là bài hát mừng năm mới kinh điển của thể giới thì Ly rượu mừng là bài hát xuân kinh điển của Việt Nam.

Sau bao nhiêu năm, bài hát Ly rượu mừng của nhạc sĩ Phạm Đình Chương vẫn được khán giả yêu mến. Bài hát vừa được phép hát trở lại vào đầu năm 2016 sau 40 năm bị cấm.

Có thể nói đây là kinh điển dành cho những ngày xuân về, tết đến tại miền Nam trước 1975 giờ đây tiếp tục vang lên như một thông điệp, một lời chúc tết tốt đẹp nhất theo truyền thống dân tộc, tới mọi thành phần, lứa tuổi trong xã hội.

Bài hát xuân đầu tiên

Nhiều người cho rằng Ly rượu mừng là bài hát xuân đầu tiên của Việt Nam, sở dĩ có khẳng định này là do trước đó chưa hề có một bài hát nào viết về mua xuân.

Trước khi Ly rượu mừng xuất hiện trên làn sóng điện vào dịp tết đầu những năm 1950 thì lúc đó chưa hề có một bản nhạc nào viết về xuân xuất hiện. Bài hát chính là một lời chúc Tết, chúng ta có thể thấy rõ qua phần lời.

Trong cả bài hát chỉ có một chữ xuân mở đầu như là dịp để bài hát chúc tết bằng ly rượu: “Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi”. Người nghe có cảm giác thích thú vì mình được ban Thăng Long chúc tết bằng âm nhạc.

Trước đây, vào sáng mùng 1, người ta mở radio để nghe bài hát này sướng lên, như nhận về một lời chúc an lành và hạnh phúc cho năm mới. Sau này hiện đại hơn người ta nghe Ly rượu mừng qua đĩa nhựa hay băng Akai. Nghe bài hát cảm tưởng như thần tài đã đến trước cửa một cách tưng bừng, rộn rã của nhịp valse cung Fa trưởng tươi sáng. Lời bài hát bình dị, phù hợp với mọi người, dễ lọt lỗ tai và cũng hết sức dễ hát. Đây cũng là một yếu tố quan trọng để người nghe nhớ đến bài hát.

Người được Phạm Đình Chương chúc tết là những ai? Trước hết là bác nông dân: “Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi”. Tuy là một nghệ sĩ nhà nòi, ở tầng lớp khác nhưng lúc nào Phạm Đình Chương cũng có cái nhìn hết sức trân trọng những người cần lao trong bài ca chúc Tết.

Nếu chúng ta có dịp nghe lại những bài hát xuân khác xuất hiện sau này thì hiếm có bài nào nhắc đến hai chữ “nông dân” và “công nhân” hết sức ngọt, không hề gượng gạo: Người công nhân ấm no/Thoát ly đời gian lao nghèo khó.

Phạm Đình Chương đã khiến người nghe là giới cần lao sung sướng là mình đã được nhạc sĩ tài danh chúc cho “thoát đời gian lao nghèo khó”. Đó chính là ước mơ đầu xuân của những người có thu nhập kém trong xã hội.

Không những thế, bài hát còn gửi gắm những lời chúc tốt đẹp đến nhiều tầng lớp khác nhau.

Năm 1952, đất nước vẫn còn chìm trong khói lửa. Những người con lên đường bảo vệ quê hương, nhạc sĩ đã mong mỏi: Kìa nơi xa xa có bà mẹ già/Từ lâu mong con mắt vương lệ nhòa/Chúc bà một sớm quê hương/Bước con về hòa nỗi yêu thương. Và sau cùng, như ước vọng của mọi người, Phạm Đình Chương cũng tự chúc cho mình và gia đình được sống trong cảnh đất nước thanh bình: Bạn hỡi, vang lên/Lời ước thiêng liêng/Chúc non sông hòa bình, hòa bình.

Ban hợp ca Thăng Long là tên một quán phở

Năm 1952, Ly rượu mừng được nhạc sĩ Phạm Đình Chương sáng tác và ban hợp ca Thăng Long trình diễn. Nhiều người tưởng rằng ban hợp ca Thăng Long thành lập tại Hà Nội, nhưng thực ra lại được thành lập tại Sài Gòn. Năm 2016, Phạm Đình Chương “chủ chốt” thành lập Ban hợp ca Thăng Long khi cả gia đình họ phạm vào Sài Gòn định cư. Ông cho biết chọn cái tên “Thăng Long” vì trước đây gia đình có mở quán phở tên “Thăng Long” tại Chợ Ðại, vùng Việt Bắc, nơi lưu lại dấu chân của nhiều văn nghệ sĩ, trí thức trong vùng kháng chiến vào khoảng năm 1949.

Thoạt đầu ban hợp ca Thăng Long gồm Hoài Trung (Phạm Đình Viêm), Hoài Bắc (Phạm Đình Chương), Thái Hằng (vợ nhạc sĩ Phạm Duy) và Thái Thanh. Sau này có thêm giọng ca Khánh Ngọc (vợ Phạm Đình Chương). Ngay sau khi bài hát này được phát trên Đài Pháp - Á, ban nhạc đã thành công và được đón nhận nồng nhiệt.

Trả lời báo chí thời đó, nhạc sĩ Phạm Đình Chương lý giải yếu tố tại nên thành công của Ban hợp ca Thăng Long:  “So với các ca sĩ hay các ban nhạc khác, lối hát nhiều bè của chúng tôi có vẻ hấp dẫn hơn. Chúng tôi còn có một nhạc mục phong phú hơn những người cùng nghề. Dân chúng vẫn có cảm tình với kháng chiến nên chúng tôi càng được hoan nghênh khi hát những bài đó”.

Sau thành công từ Đài Pháp - Á. ban Thăng Long được các hãng đĩa mời thu và trả thù lao rất cao.

Một bài viết của nhà thơ Du Tử Lê có ghi lại: “Theo cố nghệ sĩ Trần Văn Trạch, một “quái kiệt” của miền Nam, người từng có thời gian đi hát chung với ban hợp ca Thăng Long từ nam ra bắc thì khi ra đời tại Sài Gòn, ban này như một cơn lốc lớn rung chuyển tận gốc nhiều sân khấu miền Nam. Mỗi khi ban Thăng Long xuất hiện là một “cơn nóng sốt” đối với bà con khán giả miền Nam. Cách trình diễn, bài vở họ chọn, ngôn ngữ họ dùng... như một điều gì vừa gợi óc tò mò, vừa mới mẻ, quyến rũ, lại vừa thân thiết như một vật quý đã mất từ lâu, nay tìm lại được...”.

Một ký giả thời đó cũng đã nhận xét: “Ba giọng nữ Thái Thanh, Thái Hằng và Khánh Ngọc quyện nhau như một. Giọng cao nam của Hoài Trung vững vàng dũng mãnh hòa với giọng Hoài Bắc giữ bè ba rất điêu luyện”.