(VnMedia) - Theo y học cổ truyền, rắn được biết đến như một loài dược liệu quý, rắn còn được coi là một món ăn có hàm lượng dinh dưỡng cao. Tuy nhiên, rắn độc cắn là một tình trạng bệnh lý nguy hiểm tới tính mạng.
Theo BS. Lê Quang Thuận và TS. Phạm Duệ, Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, hàng năm tại Trung tâm số lượng bệnh nhân tới khám và điều trị vì nguyên nhân rắn cắn ngày càng đông, có ngày tới hàng chục bệnh nhân.
Biểu hiện của rắn cắn rất đa dạng, phụ thuộc vào nhiều yếu tố, tuy vậy yếu tố quan trọng nhất là do rắn độc hay rắn thường (rắn lành - không độc), triệu chứng có thể nhẹ như sưng nề, ngứa chỗ bị cắn tới đau, buốt, sưng nề, hoại tử, nặng hơn có biểu hiện liệt cơ toàn thân, sốc nhiễm độc nhiễm trùng, thậm chí tử vong nếu không được chẩn đoán và xử trí đúng cách.
Ước tính tại Việt Nam có khoảng 53 loài thuộc 2 họ chủ yếu là họ rắn hổ (có tên khoa học là Elapidae) và họ rắn lục (Viperidae). Họ rắn hổ thường gặp là cạp nia (khúc đen khúc trắng - Bungarus candidus và Bungarus multicinctus), cạp nong (khúc đen khúc vàng - Bungarus fasciatus), cạp nong đầu đỏ (Bungarus flaviceps), hổ mang bành (còn gọi là hổ đất, hổ phì - Naja kaouthia, Naja Atra), hổ mang chúa (Ophiophagus hannah)…
Họ rắn lục thường gặp là rắn lục tre (Cryptelytrops albolabris, tên gọi cũ Trimeresurus albolaris), rắn lục xanh (Viridovipera stejnegeri, tên gọi cũ Trimeresurus stejnegeri), rắn khô mộc (Protobothrops mucrosquamatus, tên gọi cũ Trimeresurus mucrosquamatus), rắn chàm quạp (Colloselasma rhodostoma)… Tùy từng họ rắn mà dạng nọc độc có chứa các thành phần khác nhau, khi cắn cũng gây các triệu chứng khác nhau.
|
Ảnh minh họa |
Nọc rắn độc cực kỳ nguy hiểm
Theo BS. Lê Quang Thuận và TS. Phạm Duệ, cần phân biệt được khi bị rắn cắn là rắn thường (không có nọc độc, không gây chết người) hay rắn độc (có nọc độc nếu không được cứu chữa kịp thời sẽ dẫn đến tử vong hoặc tàn tật). Nhận biết ra loại rắn góp phần quan trọng để đưa ra hướng chẩn đoán và xử trí đúng đắn. Trên thực tế có thể nhận biết rắn thông qua xác định trực tiếp các đặc điểm hình thái học của con rắn và biểu hiện triệu chứng của người bệnh.
Hai đặc điểm dễ phân biệt nhất giữa rắn thường và rắn độc là răng rắn và đồng tử. Đồng tử rắn độc có hình elip trong khi đó đồng tử của rắn không độc thường có hình tròn. Rắn độc thường có 2 móc độc ở hàm trên và 2 răng ở hàm dưới còn các răng khác đều thoái hóa biến mất. Móc độc vốn là răng biệt hóa thành dụng cụ dẫn nọc độc từ tuyến nọc tới cơ thể nạn nhân khi rắn tấn công. Còn rắn lành có cả 2 hàm răng, đều nhau, không có móc độc.
Dựa vào đặc điểm răng rắn có thể phân biệt được người bị rắn thường và rắn độc cắn căn cứ vào vết răng để lại trên cơ thể nạn nhân. Vết răng của rắn độc điển hình thường có dạng 2 vết kim châm cách nhau khoảng 0,4-0,6 cm hoặc 2 vết xước da mảnh song hành. Vết răng của rắn lành có dạng hai hàm răng thành 2 hình vòng cung là nhiều vết răng đối xứng nhau. Vết răng của rắn thường cắn thô hơn (to rõ hơn là vết móc độc do rắn hổ cắn).
Nọc rắn độc được coi là có chức năng bất động, tiêu hóa và đe dọa kẻ thù. Có những đặc điểm này là do trong thành phần của nọc rắn độc chứa phức hợp của protein, lipid, sắc tố…, trong đó các chất có hoạt tính tác động thần kinh (làm liệt cơ, bất động con mồi), tiêu cơ (tiêu hủy con mồi), hoạt hóa các yếu tố đông cầm máu (gây rối loạn đông cầm máu), rối loạn nhịp tim…
Những triệu chứng bệnh khi bị rắn cắn
Cũng theo BS. Lê Quang Thuận và TS. Phạm Duệ cho biết, khi bị rắn cắn, tác động của nọc rắn gây nên hai nhóm triệu chứng chính là nhóm triệu chứng tại chỗ và và nhóm triệu chứng toàn thân. Tại chỗ cắn hay gặp nhất là sưng, nề và hoại tử, mức độ phát tác các triệu chứng phụ thuộc vào số lượng nọc. Nếu nọc nhiều, tốc độ sưng nề từ chi bị cắn lan xa nhanh chóng, gây đau buốt, thậm chí chèn ép vào mạch máu, thần kinh gây hội chứng chèn ép khoang, nếu không được điều trị kịp thời dẫn tới tình trạng sốc nhiễm độc, nhiễm trùng.
Rắn hổ mang bành và hổ mang chúa thường hay gây ra nhóm triệu chứng này nhất, tuy vậy điểm khác nhau cơ bản là vết cắn do rắn hổ chúa không có biểu hiện hoại tử tổ chức. Rắn lục cắn cũng gây sưng nề, nhưng ít khi hoại tử, mức độ đau thường không nhiều bằng nhóm rắn hổ mang cắn, tuy nhiên thường gây chảy máu nhiều tại vết cắn, chảy máu thường không tự cầm, kèm theo có thể chảy máu tại các vị trí khác của cơ thể như: chảy máu dưới da, niêm mạc; đái máu; đi ngoài, nôn ra máu; thậm chí có thể xuất huyết não…
Điều cần lưu ý là có loài rắn hầu như không có triệu chứng tại chỗ, nhưng triệu chứng toàn thân rất nặng nề, điển hình là nạn nhân rắn cạp nong, cạp nia cắn, tại vết cắn hay gặp nhất là hai vết móc độc như vết kim châm, khó tìm, nếu không để ý có thể bỏ sót triệu chứng tại chỗ.
Triệu chứng toàn thân hay gặp là liệt cơ, mức độ liệt phụ thuộc vào loại rắn, số lượng nọc, điều kiện và khả năng phát tán nọc rắn. Gây ra triệu chứng liệt thường do rắn cạp nia, cạp nong, hổ chúa và hổ mang bành (loài Naja Kouthia) cắn. Rắn hổ mang chúa gây liệt rất nhanh nhưng hồi phục sớm sau một vài ngày. Rắn cạp nia, cạp nong cắn gây ra liệt cơ toàn thân, ban đầu thường rõ nhất là liệt hầu họng, các cơ mắt biểu hiện bằng đau họng, khó nuốt, khó há miệng, sụp mi mắt, giãn đồng tử, nặng dần dẫn tới liệt chi, liệt cơ hô hấp khiến bệnh nhân không thở được, nếu không được cấp cứu bệnh nhân sẽ tử vong nhanh chóng vì suy hô hấp do liệt cơ.
Một số triệu chứng toàn thân khác do rắn độc cắn cũng hay gặp như rối loạn nhịp tim, rối loạn điện giải, xuất huyết… Điều cần lưu ý là khi bị rắn cắn bệnh nhân có thể tử vong nhanh chóng vì một số nguyên nhân như sốc phản vệ với nọc rắn, suy hô hấp cấp do liệt cơ, loạn nhịp tim.
Xử trí khi bị rắn cắn
BS. Lê Quang Thuận và TS. Phạm Duệ đưa ra lời khuyên với nạn nhân bị rắn cắn là:
Cần làm mọi biện pháp nhưng tránh làm những điều có hại thêm cho bệnh nhân, trước mắt cần ổn định tình trạng bệnh nhân, không làm nạn nhân hoảng loạn.
Thực hiện các biện pháp an toàn phù hợp để tăng thải, đồng thời hạn chế hấp thu nọc độc như có thể chích, rạch, nặn máu (làm với nhóm rắn hổ), băng ép chi bị cắn. Chú ý không chích rạch vết thương do nhóm rắn lục cắn, đồng thời liên hệ chuyển bệnh nhân đến ngay cơ sở y tế có khả năng cấp cứu, hồi sức và dùng huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu hoặc Trung tâm Chống độc để được chẩn đoán và xử trí kịp thời.
Không nên mất nhiều thời gian và sức lực để tìm thầy lang thuốc lá vì sẽ làm chậm trễ quá trình đến bệnh viện và có thể làm mất đi cơ hội được cứu sống.
Ý kiến bạn đọc