Uber, Grab với taxi truyền thống: Va chạm lợi ích đến từ công nghệ

Một phát minh kỹ thuật, đôi khi không chỉ tạo ra sự thay đổi cách mạng công nghệ, mà có thể tạo ra một làn sóng văn minh, thay đổi các nhóm lợi ích, trật tự quyền lực kinh tế trong xã hội, quan hệ phân phối lợi ích của cải trong xã hội.

Mỗi dân tộc, mỗi nhóm lợi ích có những cách ứng phó khác nhau trước các làn sóng văn minh mới và nhưng hệ quả của cú va chạm thường không nhìn thấy được trong một đời người. Động cơ hơi nước, internet là những thứ như thế.

Giải pháp mới từ công nghệ mới

Công nghệ thông tin đã giải phóng sức lao động con người khỏi nhiều khía cạnh khác nhau; trong đó internet đang thay đổi cách con người kết nối với nhau. Facebook thay đổi cách ta tương tác với bạn bè, Amazon thay đổi thương mại điện tử và gần đây bạn bè truyền tai nhau về sự thuận tiện của công nghệ kết nối dịch vụ taxi không cần tổng đài: GrabTaxi, Uber. Tại sao công nghệ này thành công?

Người sử dụng dịch vụ không tốn tiền điện thoại, không người trực tổng đài, không cần có trung tâm điều độ, không cần miêu tả dài dòng mình đang ở đâu, không phải bực mình vì chờ hoài taxi không tới, chỉ cần một cái smart phone có kết nối internet và ấn nút.

Bạn đơn độc và cần người chia sẻ tiền xăng cho một chuyến hành trình, hãy kết nối để bảo vệ môi trường; bạn có xe nhàn rỗi, hãy kết nối để khai thác, tránh lãng phí tài sản. Từ forum, facebook, website… đi xe chung, thuê xe hợp đồng… bạn đều có thể kết nối.

Va chạm giữa Uber, grab với taxi truyền thống là sự va chạm lợi ích, va chạm công nghệ...

Nhưng công nghệ cũ gặp hai vấn đề: (1) Không có đặt cọc, làm sao hai bên tin tưởng là sẽ khởi hành đúng lịch trình? (2) Người bạn đồng hành có tốt không? (3) Hẹn đón nhau ở đâu, biển số xe như thế nào? Công nghệ mới từ Grab, Uber đã giải quyết ba quan ngại này và đây cũng chính là chìa khóa thành công thương mại của công nghệ này.

Grab, Uber hay các phần mềm tương tự của VinaSun đang thí điểm có thể thực hiện được điều này dựa vào công nghệ đấu giá của thương mại điện tử kết hợp với công nghệ định vị trên nền internet. Xét về vai trò tổ chức, GrabTaxi, Uber tương tự như Amazon – là người tổ chức “chợ giao dịch” và thu tiền của người thuê “kios ảo” trên cái chợ đó, mà không nhất thiết là người trực tiếp và duy nhất cung cấp dịch vụ taxi.

Quy trình này có thể tóm tắt như sau:

Bước 1: Bên mua và bên bán đều phải tạo lập một tài khoản. Để tránh việc lừa đảo, thì Amazon, Uber và sắp tới là GrabTaxi sử dụng xác thực thông tin qua thẻ tín dụng, tài khoản ngân hàng – vốn đã được ngân hàng xác thực chặt chẽ, vì chính lợi ích của ngân hàng.

Lịch sử giao dịch được lưu lại, và bên bán, bên mua đều được đánh giá tốt xấu về nhau, để cho những người mua bán còn lại nhìn vào điểm xếp hạng biết mà tránh kẻ bán xấu, mua xấu.  Bước 1 này giải quyết quan ngại số (2) hai của người mua và người bán.

Tài khoản tín dụng của hai bên cũng được sử dụng để bảo đảm “đặt cọc”, nếu bên mua đặt hàng mà không sử dụng dịch vụ thì sẽ bị trừ một số tiền (tạm gọi là tiền phạt); tương tự như vậy đối với bên bán. Điềunày sẽ giúp giải quyết quan ngại số (1)

Bước 2: Dùng công nghệ định vị trên nền internet, GPS và bản đồ kỹ thuật số trên để bên mua và bên bán nhìn thấy nhau trên bản đồ. Khi bên mua phát tín hiệu cần mua, thì các bên bán phải tự “đấu giá” để giành khách hàng. Sau khi đấu giá thành công, họ tên, hình ảnh lái xe, biển số xe sẽ được gửi đến cho khách hàng và khách hàng xác nhận lại lần nữa về nhu cầu sử dụng dịch vụ, cũng như điểm đón. Sau khi đồng ý, khách hàng có thể theo dõi trền smart phone, liệu xe có thực sự đang dịch chuyển về hướng mình để đón mình hay không. Với công nghệ này, thì dù bạn đang đứng ở “nhà không số, phố không tên”, hai bên vẫn có thể dễ dàng gặp được nhau và người lái xe không thể nói dối là “sắp tới rồi” trong khi đang cố nốt cuốc xe khác.

Với công nghệ này, việc giám sát hành trình cũng dễ dàng hơn (nếu cơ quan nhà nước yêu cầu), cùng với lịch sử giao dịch được lưu lại. Rõ ràng dịch vụ này không tốt cho những ai có hành tung mờ ám, không phù hợp cho ai quá quan ngại về bí mật đời tư. Côn đồ thỉnh thoảng thuê taxi truyền thống đi chém giết, buôn bán heroin cần phải tránh xa công nghệ GrabTaxi, Uber.

Bước 3: Khi dùng smart phone đặt lệnh sử dụng dịch vụ, khách hàng phải chọn điểm đi và điểm đến; dựa vào thông tin này, tổ chức gian (GrabTaxi, Uber) sẽ ước lượng tiền cước. Vì vậy, việc lái xe taxi truyền thống không tốt, lợi dụng không thạo đường của khách hàng, lái xe lòng vòng, mua đường để tính thêm tiền sẽ khó áp dụng với công nghệ GrabTaxi, Uber.

Sau khi sử dụng xong dịch vụ, khách hàng có thể đánh giá xếp hạng lái xe và ngược lại. Nếu lỡ quên điện thoại trên xe, thì dễ dàng xác định được quên trên xe của tài xế nào. Bước 3 này sẽ góp phần giải quyết quan ngại số (2).

Tuy nhiên, công nghệ mới của GrabTaxi, Uber cũng đặt ra những bài toán mới cho cơ quan quản lý nhà nước, giống như bài toán tường lửa chặn internet, email lừa đảo, spam đặt ra vào thập niên 1990. Mô hình này khó lòng qui chiếu một cách đầy đủ về các mô hình cũ, bởi nó là công nghệ mới. Thay vì dẫn chiếu đến khuôn khổ pháp lý cũ, pháp luật cần thay đổi, tạo không gian để tiếp nhận công nghệ mới theo hướng có lợi cho quốc kế dân sinh.

Khác biệt với các “chợ thương mại điện tử” như Amazon, Ebay, Raovat, Vatgia nơi khách hàng có thời gian thoải mái so sánh, đàm phán với người bán để đặt mua một cuốn sách, đôi giày…, khi chúng ta đang đứng ngoài đường, chúng ta cần có một chiếc xe đến đón ngay lập tức, với chất lượng đồng đều định sẵn, thì khách hàng thường không muốn mất nhiều thời gian đàm phán giá cả. GrabTaxi, Uber đã đánh trúng tâm lý này bằng cách đưa ra ba đến bốn “menu” với giá cả, chất lượng định sẵn theo tiêu chuẩn của GrabTaxi, Uber. Hay nói cách khác, điều kiện cung cấp dịch vụ và giá cả bị khống chế chặt chẽ hơn cả Amazon hay App Store của Apple.

Thanh tra Sở Giao thông Vận tải kiểm tra hoạt động của xe chở khách Uber tại sân bay Tân Sơn Nhất.

Và tùy vào thị trường, tùy từng hãng, công nghệ này có thể cho phép khách hàng thanh toán tiền mặt như taxi truyền thống, như các chuyến đi xe chung với bạn bè; nhưng cũng có hãng, có thị trường, Uber, GrabTaxi yêu cầu phải thanh toán bằng thẻ tín dụng nhằm bảo đảm xác thực thông tin khách hàng, bảo đảm cho khách hàng khỏi quan ngại số (2).

Nhưng việc yêu cầu, mỗi chiếc xe, đặc biệt đối với xe nhàn rỗi, không mang tính chất kinh doanh thường xuyên, thì việc yêu cầu gắn một thiết bị nhận thanh toán thẻ tín dụng sẽ trở nên đắt đỏ, nên Uber giải bài toán này bằng cách, tiền khách hàng trả sẽ đổ dồn về một tài khoản duy nhất do Uber quản lý, sau đó Uber thanh toán lại cho người cung cấp dịch vụ, dĩ nhiên là sau khi trừ đi chi phí “tiền thuê chỗ ngồi chợ” (chi phí dịch vụ kết nối của người tổ chức chợ điện tử).

Trong khi Uber đang cân nhắc, thì GrabTaxi đã đồng ý mở tài khoản nhận thanh toán thẻ tín dụng tại Việt Nam và cho phép cơ quan thuế kiểm tra tài khoản này. Câu chuyện quản lý thuế lại trở nên đơn giản hơn nhiều so với mô hình mỗi nhà cung cấp có một tài khoản như Amazon, Ebay hay Vatgia hay mô hình thu tiền mặt trực tiếp của taxi truyền thống. Trong số tiền thu hộ, thì chỉ tiền “thuê chợ” mới thuộc về GrabTaxi, Uber và phần còn lại sẽ chảy về túi các nhà cung cấp dịch vụ vận chuyển Việt Nam hay những người chạy “xe ôm bốn bánh”.

Va chạm giữa các làn sóng văn minh, lợi ích và năng lực quản lý nhà nước

Động cơ hơi nước cùng máy dệt từng làm cho “khung cửi” phá sản, nông trang xuống giá, “cướp mất công ăn việc làm” của thợ dệt truyền thống, điền chủ liền kích động công nhân đập phá động cơ hơi nước.

Theo cách tương tự, các lái xe taxi truyền thống ở Pháp đã biểu tình, đập phá các ô tô nào cung cấp dịch vụ vận tải dùng Uber, GrabTaxi để kết nối mà không thông qua tổng đài. Bởi sự thay đổi công nghệ không chỉ tuần túy tác động về mặt kỹ thuật, mà tác động tới các nhóm lợi ích, trật tự quyền lực kinh tế.

Công nghệ GrabTaxi, Uber sẽ làm  cho nhân viên trực tổng đài, nhân viên điều độ trở nên thừa thãi, lái xe taxi truyền thống mất khách hàng, giấy phép kinh doanh taxi truyền thống trở nên rẻ.

Thay vì chống lại, hãng taxi truyền thống có thị phần lớn nhất TP.HCM – Vinasun Group đã bắt tay đầu tư phát triển phần mềm Vinasun App tương tự GrabTaxi, Uber và đã áp dụng tại một số tỉnh phía Nam. Hưởng ứng công nghệ mới, nhưng tránh đầu tư chi phí phát triển phần mềm, một số công ty taxi như Vạn Xuân,Thành Lợi, Bắc Á chọn liên kết với các “chủ chợ” GrabTaxi, Uber để sử dụng song song hai kênh kết nối: tổng đài điện thoại truyền thống và phần mềm GrabTaxi, UBer để kết nối với khách hàng.

Về phía chính quyền, khác với thái độ dè dặt khi tiếp nhận thế hệ internet 1.0 (web tĩnh) của thập niên 1990, Chính phủ Việt Nam hiện nay đã tự tin hơn và tích cực tiếp nhận công nghệ mới. Thay vì cấm đoán công nghệ GrabTaxi, Uber như chính phủ Pháp, Bộ Giao thông Vận tải và Thủ tướng mới đây đã cho GrabTaxi thí điểm hạn chế một số nội dung của công nghệ mới này.

Từ thí điểm, đánh giá, hiểu chỉnh, địa phương hóa đến tiếp nhận và làm chủ công nghệ mới này còn một hành trình phía trước, đòi hỏi chính quyền phải phân loại người cung cấp dịch vụ (người bán hàng mang tính chất kinh doanh thường xuyên như Vinasun, Mai Linh, Vạn Xuân, Thành Lợi … hay người có xe nhàn rỗi); quản lý thuế của người bán hàng và người tổ chức “chợ giao dịch”, phân định trách nhiệm pháp lý giữa người bán hàng, và người “quản chợ”… là những việc đòi hỏi phải có sự điều chỉnh các văn bản pháp luật hiện hành.

Trong số các lợi ích phải cân nhắc, lợi ích của người tiêu dùng và quyền tự do hợp đồng của họ phải được đặt làm trung tâm, bên cạnh lợi nhuận của hãng taxi truyền thống, lợi ích người lái xe taxi chuyên nghiệp, lợi ích người có xe nhàn rỗi, của người cung cấp dịch vụ kết nối và bao trùm hơn cả phải là lợi ích từ làn sóng công nghệ mới.

* Tiêu đề bài viết do VnMedia đặt lại

(theo TBKTSG)