- “Phần lớn thế giới hiện đang ủng hộ phi đô la hóa. Điều này sẽ xảy ra, nhưng không phải như một “vụ nổ lớn”, ông Marcel Salikhov - Giám đốc Trung tâm Kinh tế thuộc Trường Kinh tế Cao cấp ở thủ Moscow, đã nhận định như vậy.

Quá trình phi đô la hóa của hệ thống tài chính toàn cầu sẽ tiếp tục. Điều này sẽ được tạo điều kiện bởi sự phát triển của công nghệ tài chính mới. Các ngân hàng trung ương sẽ tìm cách dàn xếp trực tiếp với nhau mà không sử dụng đồng tiền của các nước phát triển. Trong tương lai, các loại tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương cũng có thể được sử dụng cho các giao dịch quốc tế, giảm chi phí cho các giao dịch kinh tế. Tuy nhiên, quá trình này sẽ diễn ra chậm.

Đồng đô la Mỹ (USD) từ lâu đã là đồng tiền thống trị của thế giới. Việc sử dụng nó trong các giao dịch quốc tế trong nhiều thập kỷ đã vượt xa tỷ trọng của Mỹ trong nền kinh tế toàn cầu, hiện ở mức khoảng 24%. Ví dụ, theo IMF, đồng đô la chiếm 58,4% dự trữ quốc tế của các ngân hàng trung ương tính theo tiền tệ vào cuối năm 2002. Theo SWIFT, tỷ lệ chuyển khoản liên ngân hàng của đồng bạc xanh vào tháng 4 năm 2023 là 59,7%. Con số này cao hơn đáng kể so với một năm trước đó.

Có một số yếu tố góp phần vào việc các nước tích cực sử dụng đồng đô la Mỹ, ngay cả trong các giao dịch giữa các nước thứ ba. Đó là, quy mô của nền kinh tế Mỹ (thị trường lớn nhất và thanh khoản nhất cho các công cụ tài chính, bao gồm cả những công cụ đáng tin cậy), ảnh hưởng chính trị và vai trò của các công ty đa quốc gia Mỹ trong thị trường toàn cầu. Tất cả các khía cạnh này tương tác và hỗ trợ lẫn nhau trong một thời gian dài. Cũng cần nhớ rằng cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-2009, bắt nguồn từ chính nền kinh tế Mỹ, không ảnh hưởng đến vị thế của đồng đô la trên toàn cầu.

Tuy nhiên, việc các nước phương Tây đóng băng tài sản dự trữ của Ngân hàng Trung ương Nga, cũng như các biện pháp trừng phạt tài chính quy mô lớn đối với các ngân hàng và công ty Nga, đã khiến nhiều người hoài nghi về những lợi thế của đô la hóa. Những rủi ro phi kinh tế của các giao dịch bằng đô la Mỹ và các tài sản được đô la hóa đã trở nên rõ ràng đối với mọi người, nhất là các ngân hàng trung ương. Đặc biệt, Điều 21 của Công ước Liên Hợp Quốc năm 2004 về quyền miễn trừ tài phán của các quốc gia và tài sản của họ đã đảm bảo quyền miễn trừ đối với tài sản của các ngân hàng trung ương. Tuy nhiên, điều luật đó đã không bảo vệ tài sản của Ngân hàng Nga khỏi bị đóng băng. Điều này đã tạo tiền lệ.

Hành động của Nga trong những điều kiện này đã được dự kiến ​​và có thể hiểu được. Từ đầu năm 2023, Ngân hàng Trung ương bắt đầu thực hiện các hoạt động theo quy tắc ngân sách bằng đồng Nhân dân tệ của Trung Quốc. Các công ty Nga đang tái cơ cấu hoạt động ngoại thương và cách họ tích lũy tài sản nước ngoài, ưu tiên sử dụng đồng tiền của các nước “thân thiện”. Điều này về cơ bản có nghĩa là phi phương Tây.

Đồng thời, dữ liệu hiện tại không cho thấy việc các ngân hàng trung ương từ bỏ hàng loạt việc sử dụng đồng đô la Mỹ. Tỷ trọng của đồng tiền Mỹ trong dự trữ quốc tế đã giảm dần trong vài thập kỷ qua, nhưng với tốc độ tương đối chậm. Trong khi khoảng 70% dự trữ của ngân hàng trung ương toàn cầu được giữ bằng đô la Mỹ vào đầu những năm 2000, thì con số này đã giảm xuống dưới 60% vào năm 2020. Không có sự sụt giảm đáng kể nào về dự trữ đô la vào năm 2022. Tỷ lệ dự trữ của nó đã giảm 0,44 điểm phần trăm , trong khi việc sử dụng nó trong chuyển khoản liên ngân hàng thực sự tăng lên.

Lý do chính cho điều này, mặc dù rủi ro chính trị gia tăng rõ ràng, là do thiếu các giải pháp thay thế có thể hấp thụ một lượng đáng kể tiền tiết kiệm của ngân hàng trung ương.

Vai trò truyền thống của dự trữ ngoại hối, đối với cả các chủ thể tư nhân và chính phủ, là đảm bảo ổn định tài chính và đa dạng hóa rủi ro. Dự trữ của ngân hàng trung ương là một trong những công cụ phục vụ mục đích này. Chúng có tính thanh khoản cao và có thể được sử dụng nhanh chóng để can thiệp tiền tệ nếu cần thiết. Nhược điểm là tính dễ bị tổn thương cao của các tài sản đó về mặt trừng phạt. Ngoài ra, lợi suất cũng thấp.

Thị trường trái phiếu chính phủ Eurozone bị phân mảnh thành các quốc gia riêng lẻ, nhiều quốc gia trong số đó có xếp hạng tín dụng thấp. Nhân dân tệ của Trung Quốc không phải là đồng tiền tự do chuyển đổi. Đồng tiền này cũng nằm dưới sự kiểm soát chặt chẽ của Ngân hàng Quốc gia Trung Quốc. Vàng với tư cách là một tài sản an toàn trong thời kỳ khủng hoảng, nhưng nó không tạo ra thu nhập lãi và có tính thanh khoản thấp. Do đó, các ngân hàng trung ương ở các nước đang phát triển không thấy được tài sản nào - và bằng loại tiền tệ nào - có thể thay thế cho những tài sản được nắm giữ bằng đồng đô la Mỹ.

Một yếu tố quan trọng hơn tỷ trọng danh nghĩa của đồng đô la Mỹ trong dự trữ quốc tế là cách tiếp cận đang thay đổi đối với việc quản lý và tích lũy tài sản nước ngoài. Dữ liệu tương tự của IMF cho thấy tổng giá trị dự trữ của ngân hàng trung ương hầu như không thay đổi ở mức 11,5-12 nghìn tỷ USD trong thập kỷ qua, ngay cả khi nền kinh tế toàn cầu tăng trưởng. Dự trữ ngoại hối của Trung Quốc đạt đỉnh 4 nghìn tỷ USD vào năm 2014 và giảm dần kể từ đó. Giá trị hiện tại của chúng là 3,2 nghìn tỷ USD, giảm 20% so với năm 2014. Nhiều quốc gia đang phát triển khác không tăng dự trữ quốc tế, nếu không nói là giảm chúng.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là các tài sản bên ngoài không được tạo ra. Chúng có thể được hình thành ở dạng “phi tiêu chuẩn”, chẳng hạn như tài sản của các quỹ đầu tư quốc gia, ngân hàng nhà nước, tổ chức phát triển và các cấu trúc khác không liên quan trực tiếp đến ngân hàng trung ương. Đầu tư trực tiếp nước ngoài của các cơ cấu chính phủ cũng có thể được phân loại là một loại tài sản dự trữ. Một chiến lược như vậy không nhằm mục đích tối đa hóa tính sẵn có và tính thanh khoản của tài sản, mà nhằm đảm bảo lợi ích kinh tế của chính mình trên thị trường nước ngoài. Ở một mức độ nào đó, nó cung cấp sự bảo vệ tốt hơn trước những rủi ro chính trị của việc đóng băng tài sản, vì tình trạng pháp lý của chúng kém minh bạch hơn.

Quá trình phi đô la hóa hệ thống tài chính toàn cầu sẽ tiếp tục. Điều này sẽ được tạo điều kiện đặc biệt bởi sự tiến bộ trong công nghệ tài chính. Sự phát triển của các nền tảng giao dịch tự động sẽ giảm chi phí trao đổi một loại tiền tệ này sang một loại tiền tệ khác. Các ngân hàng trung ương sẽ tìm cách thanh toán trực tiếp tiền tệ của nhau mà không trực tiếp sử dụng tiền tệ của các nước phương Tây. Trong tương lai, các loại tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương cũng có thể được sử dụng cho các giao dịch quốc tế, giảm chi phí cho các tác nhân kinh tế. Tuy nhiên, quá trình này sẽ diễn ra chậm và chúng ta không nên mong đợi một sự thay đổi cơ bản trong hệ thống tài chính toàn cầu trong tương lai gần.