Ô nhiễm không khí và các hệ quả kinh tế (phần 1)

(VNMedia) - Ô nhiễm không khí đã ảnh hưởng đến sức khỏe con người, nông nghiệp và dẫn đến một loạt các tác động khác. Những tác động này được dự báo sẽ trở nên nghiêm trọng hơn nhiều trong những thập kỷ tới. Nếu không có các chính sách bổ sung và nghiêm ngặt hơn, hoạt động kinh tế và nhu cầu năng lượng ngày càng tăng sẽ dẫn đến sự gia tăng đáng kể lượng phát thải các chất ô nhiễm không khí trên toàn cầu.

Theo các dự báo sử dụng mô hình ENV-Linkages của Tổ chức hợp tác phát triển kinh tế (OECD):

* Sự gia tăng phát thải các chất gây ô nhiễm không khí được dự báo sẽ dẫn đến nồng độ các chất bụi mịn (PM₂.₅) và ôzôn trên mặt đất cao hơn. Ở một số khu vực trên thế giới, nồng độ trung bình của PM₂.₅ và ôzôn đã cao hơn nhiều so với mức khuyến nghị trong hướng dẫn về chất lượng không khí của WHO.
* Sự gia tăng dự kiến của nồng độ PM₂.₅ và ôzôn sẽ dẫn đến những tác động đáng kể đối với nền kinh tế.
Theo tính toán trong báo cáo này, chi phí chăm sóc sức khỏe liên quan đến ô nhiễm không khí trên toàn cầu dự kiến sẽ tăng từ 21 tỷ USD vào năm 2015 lên 176 tỷ USD vào năm 2060. Đến năm 2060, con số hàng năm của số ngày làm việc bị mất, ảnh hưởng đến năng suất lao động, được dự báo lên tới 3,7 tỷ (hiện tại là khoảng 1,2 tỷ) ở cấp độ toàn cầu.
* Các tác động thị trường của ô nhiễm không khí ngoài trời, bao gồm tác động đến năng suất lao động, chi tiêu cho y tế và năng suất cây trồng nông nghiệp, được dự báo sẽ dẫn đến chi phí kinh tế toàn cầu tăng dần lên 1% GDP toàn cầu vào năm 2060.
* Hậu quả nguy hiểm nhất do ô nhiễm không khí ngoài trời liên quan đến số ca tử vong sớm. Báo cáo này dự báo sự gia tăng số người chết sớm do ô nhiễm không khí ngoài trời từ khoảng 3 triệu người trong năm 2010, phù hợp với ước tính gánh nặng dịch bệnh toàn cầu mới nhất, lên 6-9 triệu người hàng năm vào năm 2060. Một số lượng lớn các trường hợp tử vong xảy ra ở các khu vực đông dân cư với nồng độ PM₂.₅ và ozone cao, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ, và ở các khu vực có dân số già như Trung Quốc và Đông Âu.
* Chi phí phúc lợi toàn cầu hàng năm liên quan đến tử vong sớm do ô nhiễm không khí ngoài trời, được tính toán bằng cách sử dụng ước tính mức sẵn sàng chi trả của mỗi cá nhân để giảm nguy cơ tử vong sớm, dự kiến sẽ tăng từ 3 nghìn tỷ USD vào năm 2015 lên 18-25 nghìn tỷ USD trong Năm 2060. Ngoài ra, chi phí phúc lợi toàn cầu hàng năm liên quan đến đau đớn và bệnh tật được dự báo là khoảng 2,2 nghìn tỷ USD vào năm 2060, tăng từ khoảng 300 tỷ USD vào năm 2015, dựa trên kết quả từ các nghiên cứu đánh giá mức độ sẵn sàng chi trả giảm thiểu rủi ro về sức khỏe.
* Các chính sách hạn chế phát thải ô nhiễm không khí sẽ dẫn đến cải thiện chất lượng không khí, giảm nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và nếu được thực hiện đúng cách sẽ tạo ra các đồng lợi ích đáng kể về khí hậu.
* Các hậu quả kinh tế tiềm ẩn của cả tác động thị trường và phi thị trường của ô nhiễm không khí ngoài trời là rất đáng kể và nhấn mạnh sự cần thiết của các hành động chính sách mạnh mẽ.
* Không có một công thức chung nào phù hợp với tất cả để giảm tác động của ô nhiễm không khí. Do cả các nguồn phát thải ô nhiễm không khí và hậu quả kinh tế của ô nhiễm không khí được phân bổ rất không đồng đều giữa các vùng khác nhau, nên các chính sách cần được điều chỉnh cho phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của địa phương. Tuy nhiên, việc thực hiện các chính sách, chẳng hạn như khuyến khích áp dụng các công nghệ cuối đường ống, thực hiện các tiêu chuẩn chất lượng không khí và định giá phát thải, chắc chắn sẽ giúp tránh những tác động xấu nhất đối với ô nhiễm không khí ngoài trời.

MÔ HÌNH HÓA CÁC HỆ QUẢ KINH TẾ

Mô hình hóa các hậu quả kinh tế của ô nhiễm không khí ngoài trời đòi hỏi một số bước liên kết hoạt động kinh tế với phát thải, nồng độ, phơi nhiễm, tác động lý sinh và cuối cùng là định giá chi phí kinh tế (Hình 1).
1. Mô hình OECD’s ENV-Linkages, một mô hình cân bằng tổng thể (CGE), được sử dụng để lập các dự báo chi tiết về các hoạt động kinh tế ngành và khu vực từ năm 2015 đến năm 2060.
2. Đối với mỗi năm, phát thải của một loạt các chất ô nhiễm không khí được liên kết trong ENV-Linkages với các hoạt động kinh tế khác nhau, sử dụng các hệ số phát thải rút ra từ mô hình GAINS được phát triển tại viện phân tích hệ thống ưng dụng quốc tế (IIASA). Trong một số trường hợp, khí thải có liên quan trực tiếp đến yếu tố liên quan trong quá trình sản xuất, chẳng hạn như quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch. Trong các trường hợp khác, phát thải có liên quan đến quy mô hoạt động và do đó với khối lượng sản xuất.
3. Phát thải của các chất ô nhiễm không khí được sử dụng để tính toán nồng độ của bụi mịn (PM₂.₅) và ozone với mô hình phân tán khí quyển TM5-FASST của Trung tâm nghiên cứu chung của Ủy ban Châu Âu (EC-JRC).

4. Các tác động lý sinh gây ra bởi nồng độ PM₂.₅ và ozone tính theo trọng số dân số, bao gồm tác động đến số ngày làm việc bị mất, số người nhập viện và năng suất nông nghiệp, được tính toán bằng cách sử dụng các dự báo nhân khẩu học, mức độ phơi nhiễm với các chất ô nhiễm và các kết quả nghiên cứu.
5. Hậu quả kinh tế của ô nhiễm không khí ngoài trời được tính bằng cách quy một giá trị tiền tệ cho mỗi điểm cuối về sức khỏe. Ví dụ, nhập viện được chuyển thành chi phí y tế. Chi phí kinh tế vĩ mô của những tác động của ô nhiễm không khí ngoài trời có liên quan đến hoạt động kinh tế sau đó được tính toán bằng cách sử dụng mô hình cân bằng chung ENV-Linkages. Chi phí phúc lợi liên quan đến tỷ lệ tử vong, đau đớn và bệnh tật được tính toán bằng cách sử dụng kết quả từ các nghiên cứu định giá trực tiếp.

Tổng chi phí của việc không hành động đối với ô nhiễm không khí ngoài trời bao gồm cả chi phí thị trường và phi thị trường (Hình 2). Chi phí thị trường là những chi phí liên quan đến các tác động lý sinh ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh tế được đo lường trong tài khoản và GDP quốc gia. Ví dụ, năng suất cây trồng thấp hơn ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp. Chi phí phi thị trường bao gồm chi phí phúc lợi được tiền tệ hóa do tỷ lệ tử vong (tử vong sớm) và sự tàn tật của bệnh tật (đau đớn và khổ sở).

Các tác động thị trường, trong nghiên cứu này bao gồm chi phí y tế bổ sung do ốm đau, giảm năng suất lao động do nghỉ làm vì bệnh tật và tổn thất năng suất nông nghiệp, được đưa vào mô hình ENV-Linkages để tính toán chi phí toàn cầu và khu vực của ô nhiễm không khí ngoài trời đối với sản xuất ngành, GDP và phúc lợi. Nhờ khung cân bằng chung của mô hình ENV-Linkages, chi phí thị trường bao gồm cả chi phí trực tiếp và gián tiếp. Ví dụ, sản lượng cây trồng giảm sẽ dẫn đến tác động trực tiếp đến sản lượng nông nghiệp của cây trồng bị ảnh hưởng, nhưng cũng có tác động gián tiếp, bao gồm việc thay thế cây trồng khác và thay đổi mô hình thương mại. Các tác động phi thị trường không thể dễ dàng được tính toán trong một khuôn khổ cân bằng chung vì chúng không liên quan đến bất kỳ biến cụ thể nào trong các hàm sản xuất hoặc tiện ích của mô hình. Chi phí phúc lợi của các tác động phi thị trường được đánh giá bằng cách sử dụng ước tính mức sẵn sàng chi trả để giảm rủi ro sức khỏe thu được từ các kết quả hiện của nghiên cứu định giá trực tiếp có sẵn.

PHÁT THẢI VÀ NỒNG ĐỘ CÁC CHẤT Ô NHIỄM KHÔNG KHÍ NGOÀI TRỜI

Tăng phát thải phản ánh các giả định cơ bản tăng trưởng kinh tế: với GDP và nhu cầu năng lượng ngày càng tăng, đặc biệt là ở các nền kinh tế đang phát triển nhanh như Ấn Độ và Trung Quốc, phát thải các chất ô nhiễm không khí tăng lên, mặc dù với tốc độ chậm hơn GDP. Đặc biệt, phát thải các oxit nitơ (NOx) và amoniac (NH3) được dự báo sẽ tăng mạnh. Những thay đổi lớn này là do sự gia tăng dự kiến về nhu cầu đối với các sản phẩm nông nghiệp và năng lượng (bao gồm cả vận tải và năng lượng điện).

Lượng khí thải carbon đen (BC), carbon monoxide (CO) và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC) cũng tăng lên. Phát thải lưu huỳnh điôxít (SO2) được dự báo sẽ giảm ban đầu nhưng tăng trở lại sau năm 2030. Sự sụt giảm ban đầu là do các chính sách hiện hành yêu cầu khử lưu huỳnh trong khí thải (chủ yếu trong ngành điện) ngay cả ở một số nước đang phát triển, nhưng sau đó được bù đắp bởi tiếp tục gia tăng nhu cầu năng lượng, cuối cùng dẫn đến lượng khí thải cao hơn. Sự giảm nhẹ phát thải đối với carbon hữu cơ (OC) tương ứng với lượng phát thải thấp hơn từ nhu cầu năng lượng từ các hộ gia đình, điều này phản ánh sự cải tiến công nghệ về hiệu quả năng lượng, sử dụng nhiên liệu sạch hơn và chuyển đổi từ sinh khối trong lửa hở sang các nguồn năng lượng sạch hơn bao gồm LPG, ethanol, hoặc bếp nấu ăn nâng cao.

Với việc phát thải các chất ô nhiễm không khí nói chung tăng theo thời gian, nồng độ của PM₂.₅ và ozone cũng được dự báo sẽ tăng ở hầu hết các khu vực (Hình 4). Một số yếu tố khác, chẳng hạn như điều kiện khí hậu thay đổi, cũng ảnh hưởng đến nồng độ. Ở nhiều nơi, nồng độ PM₂.₅ và ozone đã cao hơn nhiều so với mức khuyến nghị trong các hướng dẫn về chất lượng không khí của WHO.

Nồng độ PM₂.₅ trung bình tính theo dân số đã cao và đang tăng nhanh ở Nam và Đông Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Ở phần lớn Bắc Mỹ, Châu Âu và Châu Phi, nồng độ PM₂.₅ từ các nguồn nhân tạo cũng cao nhưng dự kiến sẽ tăng ít nhanh hơn. Nồng độ ôzôn đặc biệt cao ở Hàn Quốc, Trung Đông và Địa Trung Hải, nhưng chúng cũng vượt quá hướng dẫn về chất lượng không khí ở nhiều khu vực OECD và không thuộc OECD khác. Những khu vực này là ô nhiễm nhất hiện nay và vẫn còn như vậy trong những thập kỷ tới. Nồng độ trung bình theo trọng số dân số cao có nghĩa là ở nhiều khu vực - và đặc biệt là ở các thành phố lớn - ô nhiễm không khí cao hơn mức khuyến nghị; hơn nữa, trong vài ngày mỗi năm, chúng có thể đạt đến mức cực kỳ nguy hiểm cho sức khỏe con người.