- Mặc dù không nằm trên “vành đai lửa” của các chấn tâm động đất mạnh trên thế giới, Việt Nam vẫn có mối hiểm hoạ động đất khá cao, trong đó khu vực Tây bắc như Điện biên, Tuần Giáo, Lai Châu, Sơn La, v.v… có thể phải chịu đựng những chấn động cấp 8-9 trong tương lai…

Miền Bắc là khu vực có tính động đất cao

Theo Viện Vật lý địa cầu (Viện Hàn lâm khoa học Việt Nam), thực tế, những trận động đất mạnh nhất với độ lớn (magnitude) đạt tới 6,7-6,8 độ và tương đương đã được ghi nhận trong lịch sử (1 trận vào thế kỷ 14) và bằng máy (2 trận vào thế kỷ 20) khu vực trên phần Tây bắc lãnh thổ.

Trên hình 1 minh họa bản đồ chấn tâm động đất ghi nhận được khu vực miền Bắc Việt Nam và lân cận được xây dựng từ danh mục 1447 trận động đất có độ lớn từ 1.2 đến 6.8 từ năm 1903 - 2020.

Từ kết quả phân tích không gian các chấn tâm động đất cho thấy, khu vực Tây Bắc miền Bắc Việt Nam có độ hoạt động động đất mãnh liệt hơn nhiều so các khu vực còn lại ở miền Bắc. Những trận động đất mạnh nhất ghi nhận được trên lãnh thổ Việt Nam tập trung tại khu vực này, trong đó điển hình là hai trận động đất Điện Biên năm 1935 (M=6.7) và Tuần Giáo năm 1983 (M=6.8).

Kết quả phân tích chuỗi thời gian hoạt động động đất từ 1903 đến 2019 được minh họa trên Hình 2. Từ kết quả phân tích này cho thấy hoạt động đất khu vực miền bắc Việt Nam và lân cận có thể phân ra thành ba giai đoạn chính.

Cụ thể, giai đoạn từ 1903 đến 1977 với thời gian là 75 năm, tổng số trận động đất ghi nhận được khu vực miền Bắc và lân cận là 162 trận; giai đoạn 1978 – 2004 với thời gian kéo dài 27 năm tổng số trận động đất ghi nhận là 621; và cuối cùng giai đoạn 2005 – 2020, chỉ trong vòng 15 năm đã ghi nhận được tổng cộng 572 trận động đất.

Song song với việc số lượt trận động đất được ghi nhận trong ba giai đoạn trên, phân bố độ lớn động đất cũng thể hiện sự thay đổi tương ứng được minh họa trên Hình 3. Cụ thể, giai đoạn 1903 – 1977, phần lớn động đất ghi nhận được có độ lớn từ 4.0 trở lên, trong khi giai đoạn 1977-2004, giá trị độ lớn động đất ghi nhận được đã giảm xuống từ 3.0 trở lên và giai đoạn từ 2005-2020 giá trị độ lớn động đất ghi nhận được phổ biến từ 2.3 trở lên. Điều này hoàn toàn phù hợp với việc trong những năm gần đây hệ thống mạng trạm quan trắc động đất ở Việt Nam đã được đầu từ nâng cấp.

Thời gian gần đây khu vực miền núi phía Bắc có ghi nhận một số trận động đất trung bình, cụ thể: Động đất M = 5.4 xảy ra ngày 25/11/2019 tại khu vực huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng; Động đất M = 4.9 xảy ra ngày 16/6/2020 tại khu vực huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu.

Theo Viện Vật lý địa cầu, trên cơ sở các kết quả phân tích không gian và thời gian về hoạt động động đất khu vực miền Bắc Việt Nam và lân cận chứng tỏ đây là khu vực có tính động đất cao. Những trận động đất mạnh được ghi nhận trong quá khứ như động đất Điện Biên M = 6.8 (1935), động đất Tuần Giáo M = 6.7 (1983) cho thấy hoạt động động đất mạnh ở khu vực này.

Sai lầm nếu coi nhẹ các hiểm hoạ động đất

Viện Vật lý địa cầu là Viện nghiên cứu đầu ngành được nhà nước giao xây dựng, vận hành, quản lý và khai thác mạng trạm. Hiện nay, Viện Vật lý địa cầu duy trì hoạt động thường xuyên, ổn định, liên tục mạng lưới đài trạm quan trắc vật lý địa cầu quốc gia của Việt Nam trong đó có hạng mục quan trắc động đất là 40 đài, trạm địa chấn. Đây là nền tảng cơ sở cho việc thực hiện nhiệm vụ báo tin động đất và cảnh báo sóng thần ở Việt Nam

Tại Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần, Viện Vật lý Địa cầu, chế độ trực ca được duy trì suốt ngày đêm để đảm bảo phát hiện kịp thời các hiểm họa động đất – sóng thần. Các công cụ xử lý số liệu tự động cho phép định vị động đất trong khoảng thời gian từ 3 đến 5 phút sau khi động đất xảy ra.

Theo quy chế của Chính phủ, tất cả các trận động đất xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam với độ lớn từ 3,5 độ trở lên theo thang Mô men sẽ được Trung tâm Báo tin động đất và Cảnh báo sóng thần thông báo cho các cơ quan quốc gia có chức năng truyền bá thông tin và ứng phó nhanh nhất, trong đó các cơ quan được cấp báo đầu tiên là Đài Truyền hình và Đài Tiếng nói Việt Nam, Ban chỉ đạo Trung ương phòng chống thiên tai và Ủy ban Quốc gia ứng phó sự cố, thiên tai và tìm kiếm ứu nạn.

Ngoài ra, tất cả các trận động đất được phát hiện, dù có độ lớn dưới mức độ phải thông báo chính thức cũng được thông báo ngay lập tức sau khi phát hiện trên Website của Viện Vật lý Địa cầu theo địa chỉ http://www.igp-vast.vn/

Trải qua hơn một thập kỷ hoạt động, Trung tâm báo tin động đất và cảnh báo sóng thần đã phát hiện và thông báo 356 trận động đất xảy ra trên lãnh thổ và thềm lục địa của Việt Nam hoặc có ảnh hưởng tới Việt Nam, với độ lớn dao động trong khoảng từ 2.5 đến 6.1 độ theo thang Mô men.

Ngoài các trận động đất trên, Trung tâm còn xử lý nhiều trận động đất nhỏ hơn phục vụ việc nghiên cứu đánh giá hoạt động động đất cho các vùng trọng điểm khu vực núi phía bắc như đập thủy điện, các công trình, khu vực trọng điểm.

“Mặc dù cho đến nay, thiệt hại về người và tài sản do động đất gây ra tại nước ta nói chung và khu vực vùng núi phía Bắc nói riêng là không đáng kể so với thiệt hại do các thiên tai khác như bão, lụt, hoả hoạn, v.v… gây ra, song sẽ thật là sai lầm nếu coi nhẹ các hiểm hoạ động đất.” – Viện Vật lý địa cầu nhấn mạnh và cảnh báo: “Theo đánh giá, khu vực Tây bắc như Điện biên, Tuần Giáo, Lai Châu, Sơn La, v.v… có thể phải chịu đựng những chấn động cấp 8-9 trong tương lai.”

Theo Viện Vật lý địa cầu, trong thời gian tới, cần tiếp tục tổ chức tốt công tác trực báo tin động đất và cảnh báo sóng thần, thông báo kịp thời thông tin về động đất và sóng thần ở Việt Nam theo Quy chế của Chính phủ;

Đồng thời thực hiện dự án phân vùng rủi ro động đất và sóng thần nhằm nâng cao chất lượng công tác cảnh báo, báo tin động đất và phòng chống động đất; Triển khai quan trắc động đất, trong đó có hệ thống cảnh báo sớm động đất và nghiên cứu đánh giá chi tiết hoạt động động đất khu vực vùng núi phía Bắc.