- Việc công chứng các hợp đồng, giao dịch về đất đai, nhà ở không chỉ nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp mà còn tạo môi trường kinh doanh an toàn, lành mạnh, hạn chế các tranh chấp phát sinh về đất đai, nhà ở, bất động sản…
Tại phiên giải trình “Việc thực hiện một số quy định của pháp luật về hoạt động công chứng” do Ủy ban Pháp luật của Quốc hội tổ chức ngày 7/8, các đại biểu đã đặt câu hỏi liên quan đến việc thực hiện các quy định về công chứng hợp đồng, giao dịch theo quy định của pháp luật về đất đai, nhà ở và kinh doanh bất động sản.
Tham gia giải trình, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Mai Lương Khôi cho biết, theo quy định của Bộ luật Dân sự (Điều 455, 459), Luật Đất đai (Điều 167), Luật Nhà ở (Điều 122), Luật Kinh doanh bất động sản (Điều 17), các hợp đồng, giao dịch có tính chuyển dịch quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất (mua bán, tặng cho, chuyển nhượng, góp vốn…) phải công chứng hoặc chứng thực.
Tuy nhiên, đối với hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất, tài sản gắn liền với đất mà một bên hoặc các bên tham gia giao dịch là tổ chức hoạt động kinh doanh bất động sản, việc công chứng thực hiện theo yêu cầu của các bên (điểm b khoản 3 Điều 167 Luật Đất đai).
Hiện nay, việc công chứng hợp đồng, giao dịch về đất đai, nhà ở và tài sản gắn liền với đất chiếm tỷ lệ hơn 70% số việc công chứng và giá trị phí, thù lao công chứng. Việc công chứng các hợp đồng, giao dịch về đất đai, nhà ở không chỉ nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp, đảm bảo an toàn pháp lý cho các giao dịch mà còn góp phần quan trọng trong công tác quản lý nhà nước đối với quá trình chuyển quyền sở hữu nhà, quyền sử dụng đất, qua đó tạo môi trường kinh doanh an toàn, lành mạnh, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Đồng thời, việc công chứng các hợp đồng, giao dịch còn góp phần quan trọng phòng ngừa, giảm thiểu tranh chấp phát sinh.
Số liệu tổng kết 5 năm thi hành Luật Công chứng (2015 - 2020) của các địa phương thể hiện, chỉ có khoảng 0,01% các vụ án tranh chấp liên quan đến hợp đồng, giao dịch đã được công chứng; số vụ việc có bản án yêu cầu bồi thường thiệt hại là rất ít, với tổng số tiền khoảng hơn 12 tỷ đồng, nhiều địa phương không có trường hợp nào phải bồi thường thiệt hại cho người yêu cầu công chứng.
Thực tế cho thấy, việc công chứng, chứng thực đối với hợp đồng mua bán, thuê mua nhà, công trình xây dựng, hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất mà các bên là hộ gia đình, cá nhân đã góp phần đáng kể trong việc hạn chế các tranh chấp phát sinh.
Tuy nhiên, đối với các hợp đồng, giao dịch trong kinh doanh bất động sản mà một bên là tổ chức kinh doanh bất động sản, hiện chưa có cơ chế để người mua bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp khi thoả thuận, ký kết hợp đồng, giao dịch với các chủ đầu tư.
Nhiều vụ án hình sự mà chủ đầu tư bán nhà, huy động vốn qua hình thức đặt cọc, giữ chỗ… khi dự án chưa đủ điều kiện theo quy định pháp luật. Điển hình như vụ án công ty Alibaba với bị hại là hơn 4.500 người; vụ án Châu Thị Thu Nga với số bị hại là gần 500 người; vụ việc gần 400 người mua đất dự án ở Bình Dương đã được TAND Bình Dương đưa ra xét xử trong tháng 7/2023…
Phát biểu tại phiên giải trình, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long đánh giá, sau thời gian thực hiện, một số quy định pháp luật về công chứng đã có những điểm hạn chế, không còn phù hợp với thực tiễn. Chất lượng đội ngũ công chứng viên chưa đồng đều;
Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long phát biểu tại phiên giải trình |
Việc thành lập và phân bổ Văn phòng công chứng tại một số địa bàn chưa phù hợp với nhu cầu công chứng; Công tác quản lý nhà nước về công chứng có lúc có nơi chưa thực sự hiệu quả, kịp thời; công tác thanh tra, kiểm tra tuy đã được quan tâm, tăng cường nhưng chưa theo kịp với sự phát triển của hoạt động công chứng…
Do vậy, Bộ Tư pháp đã Đề nghị Quốc hội xem xét, cho ý kiến đối với dự án Luật Công chứng (sửa đổi) vào Kỳ họp thứ 7 (tháng 5/2024). Đối với các dự án Luật đang được sửa đổi, bổ sung liên quan đến Luật Công chứng (Luật Đất đai, Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản), đề nghị Quốc hội tiếp tục quan tâm, bảo đảm phù hợp với quy định của Luật Công chứng hiện hành và định hướng sửa đổi Luật Công chứng đã trình Quốc hội về giá trị pháp lý của văn bản công chứng, thời điểm có hiệu lực của văn bản công chứng, phạm vi các hợp đồng, giao dịch phải công chứng... nhằm bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật, bảo đảm an toàn, pháp lý cho các giao dịch quan trọng và có ảnh hưởng lớn đến sự ổn định và phát triển kinh tế - xã hội.