Quan hệ EU – Israel lại gặp trục trặc?

Liên minh châu Âu (EU) vừa đưa ra một chỉ thị bắt buộc đối với 28 nước thành viên, cấm mọi hình thức tài trợ, hợp tác, cấp học bổng, hỗ trợ nghiên cứu khoa học hoặc cứu trợ nhân đạo cho những người sống tại các khu định cư Do Thái thuộc khu vực Bờ Tây sông Jordan và Đông Jerusalem, vốn là những vùng lãnh thổ của Palestine bị Israel chiếm đóng.

Chỉ thị trên yêu cầu mọi hợp đồng được ký giữa một nước châu Âu với Israel phải bao gồm một điều khoản bắt buộc, khẳng định các khu định cư Do Thái kể trên “không nằm trong Nhà nước Israel ” và do đó, không được hưởng lợi từ những thỏa thuận, hợp đồng này. Đây là lần đầu tiên, EU đưa ra một chỉ thị chính thức rõ ràng và công khai như vậy, được nhiều người ví như “trận động đất” trong quan hệ giữa các nước thành viên EU với Israel. Đúng ra, trước đó, giữa hai bên cũng đã có những quy định tương tự, nhưng chỉ là những quy định ngầm và không có tính bắt buộc.

Còn lần này, quy định công khai như trên có ý nghĩa cả về thực tiễn lẫn chính trị. Điều đó có nghĩa là, từ nay trở đi, nếu Chính phủ Israel muốn ký bất kỳ một thỏa thuận nào với EU hoặc với một nước thành viên EU thì Israel sẽ phải công nhận bằng văn bản rằng, các khu định cư ở khu Bờ Tây sông Jordan và Đông Jerusalem “không thuộc Israel”, đây là điều không dễ làm đối với Nhà nước Do Thái, tác động đến nhiều vấn đề như đối nội, an ninh và cả phương diện ngoại giao.

Tại Phủ thủ tướng và Bộ Ngoại giao Israel , những gương mặt căng thẳng ra vào phòng họp cho thấy Tel Aviv đang rất lo ngại về quy định mới này của EU, và nhiều người đã cảnh báo về hệ lụy của nó đối với mối quan hệ song phương. Mọi nỗ lực của Thủ tướng Israel Netanyahu và Bộ Ngoại giao Isael, trong đó có những chuyến đi của Thứ trưởng Ngoại giao Ze’ev Elkin nhằm thuyết phục EU ngừng ban hành chỉ thị này đã thất bại. Các nhà lãnh đạo cấp cao châu Âu nói rằng, họ sẵn sàng tiến hành thương lượng với Israel về quy định mới, nhưng chỉ thị kia sẽ có hiệu lực vào cuối tháng 7 này.

Như vậy, cơ may sửa đổi chỉ thị trên khá mong manh. Một thành viên cấp cao trong Chính phủ Israel nói: “Chúng tôi phải quyết định điều cần làm từ hôm nay. Israel không sẵn sàng chấp nhận điều khoản (không công nhận các khu định cư Do Thái) trong các thỏa thuận với EU. Chỉ thị này của EU rất có thể sẽ làm tê liệt mối quan hệ hợp tác về kinh tế, khoa học, văn hóa, thể thao và giáo dục giữa hai bên và điều đó không chỉ thiệt hại cho Israel mà cả EU”.

Theo giới quan sát, chắc chắn những quy định này sẽ tác động xấu đến quan hệ hợp tác giữa EU và Israel trên cả phương diện nhà nước lẫn tư nhân, trước mắt là trong giai đoạn được quy định từ năm 2014 đến 2020. Phần có ý nghĩa nhất của chỉ thị là “điều khoản về lãnh thổ”, lần đầu tiên được coi là một quy tắc bắt buộc trong tất cả các thỏa thuận giữa EU và Israel. Điều khoản mới này xác định những vùng nào ở Israel được phép hay không được phép hợp tác với EU. Cụ thể hơn, đấy chỉ là những nơi nằm trong các đường biên giới Israel đã được EU công nhận, tức là các đường biên giới trước khi diễn ra cuộc chiến 6 ngày năm 1967.

Các nhà lãnh đạo EU thì khẳng định, chỉ thị trên là hoàn toàn phù hợp với lập trường bấy lâu nay của Khối, coi các khu định cư của người Do Thái trên các vùng lãnh thổ Palestine bị Israel chiếm đóng trái phép, là bất hợp pháp theo quy định của luật pháp quốc tế, đồng thời nó cũng phù hợp với thực tế là chưa bao giờ EU công nhận chủ quyền của Israel đối với các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng này.