Điểm mới: Tha tù trước thời hạn có điều kiện

(VnMedia)- Tha tù trước thời hạn có điều kiện là chế định hoàn toàn mới, chưa được quy định trong Bộ luật Hình sự (BLHS). Trong dự thảo Luật Hình sự sửa đổi, vấn đề này đã được đặt ra.

>> Pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự?

Xét về bản chất thì tha tù trước thời hạn có điều kiện là một trong những giải pháp để rút ngắn thời hạn phải chấp hành hình phạt trong trại giam của người phạm tội, bị áp dụng hình phạt tù có thời hạn. Thực tế, BLHS hiện hành cũng đã quy định một số giải pháp rút ngắn thời hạn chấp hành hình phạt đối với người chưa chấp hành hình phạt tù trong trại giam, đó là những quy định về miễn, giảm hình phạt. Theo đó, người bị kết án tù có thời hạn nếu có đủ điều kiện luật định thì tùy trường hợp có thể được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt, miễn chấp hành phần hình phạt còn lại hoặc giảm thời hạn chấp hành hình phạt.  

Việc miễn chấp hành toàn bộ hình phạt tù đối với người phạm tội được quy định tại Điều 57 BLHS. Riêng đối với người chưa thành niên phạm tội thì vấn đề này còn được quy định tại Điều 76 BLHS. Theo quy định này, người phạm tội có thể được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt tù có thời hạn trong hai trường hợp.  Thứ nhất, người phạm tội bị kết án tù có thời hạn, chưa chấp hành hình phạt mà lập công lớn hoặc mắc bệnh hiểm nghèo và người đó không còn nguy hiểm cho xã hội nữa thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện Kiểm sát, Tòa án có thể quyết định miễn chấp hành toàn bộ hình phạt cho người đó (khoản 1 Điều 57).  Thứ hai, người bị kết án về tội ít nghiêm trọng đang được hoãn chấp hành hình phạt mà lập công thì theo đề nghị của Viện trưởng Viện Kiểm sát, Tòa án có thể quyết định miễn chấp hành hình phạt (khoản 3 Điều 57).

Việc miễn chấp hành phần hình phạt còn lại có thể được tiến hành đối với người phạm tội trong thời gian tạm đình chỉ chấp hành hình phạt mà lập công hoặc trong trường hợp được đặc xá. Theo quy định tại khoản 4 Điều 57 BLHS, người bị kết án về tội ít nghiêm trọng đang trong thời gian được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt mà lập công thì có thể được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại. 

Ngoài ra, theo quy định của Luật Đặc xá, người đang chấp hành hình phạt tù có thời hạn mà thỏa mãn các điều kiện về ý thức chấp hành nội quy, quy chế trại giam, thái độ lao động, học tập, xếp loại cải tạo cũng như điều kiện về thời gian đã thực tế chấp hành hình phạt tù thì được đề nghị Chủ tịch nước quyết định đặc xá (Điều 10). 

Liên quan đến việc miễn hình phạt đối với người chưa thành niên thì theo quy định của BLHS, người chưa thành niên đang chấp hành hình phạt tù mà lập công lớn hoặc mắc bệnh hiểm nghèo thì cũng có thể được xét miễn chấp hành phần hình phạt còn lại (khoản 2 Điều 76 BLHS).

Như vậy, có thể thấy rằng, pháp luật hình sự hiện hành đã có nhiều quy định nhằm tạo điều kiện cho người phạm tội bị kết án phạt tù nhanh chóng trở về với xã hội. Điều kiện về miễn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội nhìn chung dựa trên ba tiêu chí là thời gian thực sự chấp hành hình phạt, thái độ cải tạo phục hồi (như lập công, có nhiều tiến bộ, chấp hành tốt nội quy, quy chế trại giam, xếp loại cải tạo) và lý do nhân đạo (như mắc bệnh hiểm nghèo). Việc áp dụng những quy định này trong thực tiễn đã góp phần đáng kể vào việc động viên người bị kết án yên tâm cải tạo, tích cực sửa chữa lỗi lầm để trở thành công dân có ích cho xã hội. Tuy nhiên, qua nghiên cứu bước đầu cho thấy những quy định trên vẫn còn có một số khiếm khuyết nhất định:

Thứ nhất, các quy định về miễn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội chưa thực sự chú trọng đến việc phòng ngừa tái phạm.  Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc thực hiện tội phạm hoặc tái phạm chính là kết quả của nhiều yếu tố nguy cơ, trong đó có yếu tố từ gia đình, từ bạn bè, từ nhà trường, và từ cả bản thân người đó. Do vậy, việc chấp hành hình phạt phải hướng tới việc giải quyết những yếu tố nguy cơ đó mới có thể bảo đảm phòng ngừa tái phạm. Vì vậy, yếu tố nguy cơ là vấn đề không thể bỏ qua khi thiết kế và thi hành các quy định về miễn chấp hành hình phạt tù đối với người phạm tội.

Nghiên cứu từ góc độ đó, có thể thấy một số quy định nêu trên vẫn chưa bảo đảm được yêu cầu này.  Trước hết, trừ trường hợp mắc bệnh hiểm nghèo, do về cơ bản người phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa nên có thể loại trừ khả năng tái phạm, đối với những trường hợp khác được miễn toàn bộ hoặc một phần hình phạt, nhiều yếu tố nguy cơ là nguyên nhân gây nên hành vi phạm tội của người đó vẫn chưa giải quyết được. Chẳng hạn, đối với trường hợp lập công, mặc dù rất đáng khuyến khích và cũng thể hiện được phần nào quyết tâm, thiện chí và mong muốn của người phạm tội trong việc sửa chữa lỗi lầm và phục thiện, nếu lập tức miễn ngay toàn bộ hình phạt cho người đó thì mục đích của hình phạt chưa đạt được.

Bên cạnh đó, quy định về miễn chấp hành toàn bộ hoặc phần còn lại của hình phạt tù còn lại hiện nay đều được tiến hành trên cơ sở không có ràng buộc gì đối với người phạm tội được trả tự do trong khi những yếu tố nguy cơ của người đó chưa chắc đã được giải quyết một cách đầy đủ như vừa phân tích ở trên.  Với đặc trưng là khó kiềm chế những hành động bột phát và những thói quen xấu, khi được trả tự do mà không có ràng buộc như vậy, người phạm tội rất dễ quay trở lại con đường vi phạm pháp luật.

Thứ hai, đối tượng được miễn chấp hành toàn bộ hoặc phần còn lại của hình phạt tù còn khá hạn chế, chủ yếu tập trung vào đối tượng lập công hoặc mắc bệnh hiểm nghèo. Mặc dù Luật Đặc xá có mở ra khả năng trả tự do sớm cho tất cả những người phạm tội đang chấp hành hình phạt tù mà thỏa mãn những yêu cầu về thời hạn thực tế chấp hành hình phạt, thái độ cải tạo, ý thức học tập, lao động v.v., về nguyên tắc, đặc xá chỉ được tiến hành trong những dịp đặc biệt chứ không mang tính chất thường xuyên.

Trên cơ sở phân tích này, đã có nhiều đề xuất về việc áp dụng việc tha tù trước thời hạn có điều kiện gửi về Ban soạn thảo. Trong đó, phương án bổ sung chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện được nhiều người tán đồng hơn cả. Phương án này được đánh giá vừa khắc phục được những bất cập của quy định pháp luật hiện hành, vừa đáp ứng được mục tiêu cao nhất mà Đảng và Nhà nước ta đề ra là bảo đảm hiệu quả thực sự và lâu dài của công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm.